De toenadering tussen beide kerken is misschien wel een van de verrassendste o­ntknopingen van zowel de landelijke vergadering (lv) van de NGK als van de generale synode van de GKV, die in juni 2014 besloot om in te gaan op het ‘verlovingsverzoek’ van de Nederlands gereformeerden. Ds. Smouter: „Het is duidelijk dat onze kerken zich in elkaars richting bewegen. Toch lag de gedachte aan hereniging bij ons soms gevoelig. Destijds, toen het voorstel voor samensprekingen ter tafel kwam, dacht ik: zetten we de vrijgemaakten niet te veel voor het blok? Nu duidelijk is dat de GKV ingaan op ons verzoek ben ik blij dat niet iedereen zo’n afgewogen karakter heeft als ik.”

Twee weken geleden nog kwam tijdens een congres in Kampen de kerkscheuring in de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt aan de orde. Ongeveer een kwart van de leden kwam tussen 1966 en 1969 buiten het kerkverband te staan. Deze groep nam later de naam Nederlands Gereformeerde Kerken aan. Het conflict kende een jarenlange aanloop en concentreerde zich rond de vraag of de Vrijmaking van 1944, waaruit de GKV voortkwamen, een daad van God was. Na de zogeheten Open Brief van 31 oktober 1966, die onder meer bedoeld was als steun in de rug voor een geschorste predikant, sloeg de vlam in de pan.

Vrijdagavond start de nieuwe landelijke vergadering van de NGK. Eerst is er een bidstond in de Open Hof, de Nederlands gereformeerde kerk in Nunspeet. Daarin gaat de plaatselijke predikant ds. C. T. de Groot voor. Aansluitend is er een korte vergadering waarin er onder leiding van het oude moderamen, onder voorzitterschap van ds. Smouter, een bestuur verkozen wordt voor de nieuwe lv. Zaterdag volgt dan de eerste echte vergaderdag onder leiding van de vrijdagavond verkozen voorzitter.

De kerkelijke eenheid tussen Nederlands gereformeerden en vrijgemaakt-gereformeerden is zeker weer een van de punten waarover de lv zal spreken, aldus ds. Smouter. Hoewel de indiener van het voorstel voor de samensprekingen, ds. J. Mudde uit Haarlem, er vurig naar verlangde dat beide kerken op 31 oktober 2016 –vijftig jaar na de Open Brief– zich in staat van hereniging hadden verklaard, verliep die datum zonder dat er op dit punt wapenfeiten te melden waren.

Dat betekent niet dat er geen ontwikkelingen zijn. Op de agenda van de lv én van de GKV-synode, die vanaf januari 2017 bijeenkomt, staat een voorstel waarmee een aantal belemmeringen voor verdergaande eenheid kan worden weggenomen. Zo moeten predikanten straks over en weer kunnen voorgaan in beide kerken. Ds. Smouter: „Tijdens het symposium over de Open Brief, op 28 oktober, heeft de tweede voorzitter van de landelijke vergadering, Ad de Boer, gesteld dat er wel een schepje bovenop mag wat betreft de eenwording. Nu al zie je dat de situatie in de plaatselijke gemeenten vooruit loopt op de landelijke ontwikkelingen. De Boer wees er op dat we nu nog kampen met rare belemmeringen. Zo moet een GKV-predikant afstand doen van zijn ambt voor hij een beroep kan aannemen naar een ngk-gemeente. Ik ben het ermee eens dat we daarover betere afspraken moeten maken.”

Tijdens het congres klonk er veel positiviteit over de toenadering. Toch zijn er ook kritische geluiden. De toenadering zou het gevolg zijn van verwatering van de leer bij beide kerken.

„We leven in een andere cultuur dan vijftig jaar geleden. Indertijd bleek je betrokkenheid op het werk van Christus uit de mate waarin je inzette in de kerkstrijd. Inmiddels blikken we terug. De manier waarop we in de samenleving met elkaar omgaan, is sterk veranderd. Je ziet dat er niet alleen in onze kerken, maar ook elders, gezegd wordt: zoals er destijds met elkaar werd omgegaan, dat kan niet.

Ik vind het aanmatigend om te zeggen: toen was alles slecht, we hebben nu ineens een diep geestelijk inzicht waardoor we elkaar nu wel verstaan. Maar aan de andere kant: het tegenover elkaar pal staan voor de waarheid zijn we kwijt. Tegen de achtergrond van de op gang komende ontkerkelijking destijds, was het verklaarbaar dat er intensieve discussies gevoerd werden. We leven nu meer vanuit het besef dat de kerk naar de rand van de samenleving is teruggedrongen. De secularisatie dringt de kerk binnen en stelt ons heel andere vragen dan waarover het in het verleden ging. Dat betekent dat we elkaar als christenen hard nodig hebben.”

Is het feit dat kerken niet meer zoals vroeger pal staan voor de waarheid een gevolg van de individualisering, waarin ieder zijn eigen opvattingen mag hebben?

„In de jaren zestig werden er in de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, maar ook daarbuiten, predikanten geschorst bij een centraal geleide ruzie. Dat komt nu niet meer voor. Maar als ik zie dat in ons kleine kerkverband, met 30.000 leden en 90 predikanten, in de afgelopen jaren meer dan 10 procent van de predikanten is losgemaakt of om gewichtige redenen is ontslagen, dan is dat geen reden tot vreugde. Het is niet meer de ene richting in de kerk tegen de andere, maar het draait plaatselijk om de vraag: Die predikant van ons, hoe doet-ie het? Daar speelt toch in mee dat zo iemand meer als mens beoordeeld wordt, dan als een van God gegeven ambtsdrager.”

De komende landelijke vergadering buigt zich over een advies aan GKV, NGK en de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) om problemen tussen predikanten en een gemeente niet meer binnen het eigen kerkverband op te lossen, maar om daarvoor gezamenlijk professionals in te schakelen. Is dat nodig?

„Als ik kijk naar onze eigen kerk wel. We zijn een kleine gemeenschap, iedereen kent elkaar. Dat is niet gezond op het moment dat er een conflict is. Wat je dan nodig hebt zijn mensen die én professioneel kunnen handelen én kerkelijk betrokken zijn. Nu bestaat er enerzijds het risico dat er gesproken wordt over het functioneren van een predikant op een manier die niet kerkelijk is, terwijl het andere ook waar kan zijn: dat iemand die vanuit zijn professie wordt ingeschakeld in een conflict geen kerkelijke betrokkenheid heeft. Dat kan ertoe leiden dat er geen bevredigende oplossing komt.”

Als alles in de kerk geprofessionaliseerd wordt, kan de betrokkenheid vanaf het grondvlak verminderen.

„De andere kant is nu dat er vanaf het grondvlak dingen gebeuren waar professioneel gezien het nodige aan schort. Plaatselijke gkv- en Ngk-gemeenten werken nu samen zonder dat er een goed landelijk kader voor is. Zaterdag komt er op de lv een rapport aan de orde over de vraag of we ons als NGK moeten aansluiten bij het Steunpunt Kerk en Werk van de GKV.

Op dit moment hebben we als NGK nul komma nul personeel in dienst van het landelijk kerkverband. Maar als predikanten straks over en weer beroepbaar zijn tussen GKV en NGK, heb je wel professionals nodig voor alleen al zoiets als het begeleiden van de pensioenregeling voor predikanten.”

De vorige lv boog zich over een gevoelig dossier: de vraag of homo’s die samenleven in een relatie kunnen dienen in de ambten. Er bleek onvoldoende draagvlak voor een rapport dat die vraag met ja beantwoordde. Discussie beëindigd?

„Nee, ik heb moeten concluderen dat er geen breed draagvlak is voor het toelaten van samenlevende homo’s in de ambten. Dat is op dit moment een gegeven. Maar het zit me dwars dat homoparen niet overal aan het avondmaal mogen. We zijn allemaal kinderen van God de Vader.”

Een bezwaar zou kunnen zijn dat om aan het avondmaal te gaan, er sprake moet zijn van bekering. Is zo’n levensverandering te combineren met het levenspraktijk die in Gods Woord veroordeeld wordt?

„Dan gaat het om de vraag of christenhomo’s die in liefde en trouw samenleven, zich schuldig maken aan dezelfde liederlijke praktijken als die door de apostel Paulus worden afgewezen. Als dat zo zou zijn, kan dat niet. Maar de Bijbel staat er vol van hoe we moeten omgaan met de gebrokenheid in de schepping. Daarin proberen ook deze mensen een vorm te vinden. Ik wil het dan aan hun eigen geweten overlaten of zich dat verdraagt met een leven met God. Overigens vind ik dit niet iets waarover het landelijk kerkverband een uitspraak moet doen. Het hart van de kerk ligt rond doop en avondmaal. Het verlenen van toegang tot die sacramenten is een verantwoordelijkheid van de plaatselijke gemeente.”

Maandag werden de plannen bekendgemaakt voor de Gereformeerde Theologische Universiteit. Is de komst daarvan belangrijk voor de NGK?

„We zouden het heel erg toejuichen als het ervan komt. Ik denk dat er een vertrouwenwekkend rapport ligt. Maar ons past bescheidenheid. Wij staan niet zoals de GKV en de CGK voor de vraag of onze universiteiten moeten fuseren. Daarom hoopt onze landelijke vergadering pas medio maart volgend jaar erover te spreken, hopelijk nadat de GKV en de CGK besluiten hebben genomen.”

Ds. W. Smouter

Ds. Willem Smouter (59) is predikant van de Nederlands gereformeerde kerk in Apeldoorn. In 2014 werd hij verkozen tot voorzitter van de landelijke vergadering (lv) van de Nederlands Gereformeerde Kerken, of zoals dat in andere kerken wel heet: synodepreses. Hij was eerder al voorzitter van de lv in 2004 en tweede voorzitter in 1998. Naast zijn werk als gemeentepredikant is ds. Smouter voorzitter van de Evangelische Omroep (EO) en van Missie Nederland, sinds vorig jaar de nieuwe naam van de in 2013 gefuseerde Stichting Evangelische Alliantie (EA) en de Stichting Evangelische Zendingsalliantie (EZA). Ds. Smouter verdiepte zich theologisch in het werk van de Heilige Geest en de geestesgaven. Hij schreef hierover het boek ”Herstelwerk. De Geest werkt van schepping tot voleinding” (2006). Ds. Smouter groeide op in een predikantengezin. Zijn vader, ds. K. C. Smouter sr., was predikant in Barendrecht. Deze overleed toen zijn zoon Willem 16 jaar was. Ds. W. Smouter is gehuwd met psychosociaal hulpverleenster Annette Kurpershoek. Het paar heeft vijf kinderen. Een jongere broer, ds. K. C. Smouter jr., is Nederlands gereformeerd predikant in Wageningen.

Lees ook in Digibron

Ds. W. Smouter volgt Kos op als EA-voorzitter (Reformatorisch Dagblad, 05-06-2010)

Voorschot op de volkomenheid - interview met ds. W. Smouter (Terdege, 18-04-2007)

De Heilige Geest is niet gebonden : Ds. Smouter levert belangrijke bijdrage aan discussie over geestesgaven (Reformatorisch Dagblad, 11-04-2007)