De tweedaagse conferentie, die dinsdag afsloot, was georganiseerd door de Protestantse Raad voor Kerk en Israël en de sectie Kerk en Israël van de dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk.

Over Paulus is oneindig veel geschreven en het zogenaamde „nieuwe perspectief op Paulus” sinds de jaren tachtig draagt daar een steentje aan bij. De Amerikaanse theoloog E. P. Sanders plaatste Paulus in de context van het jodendom van de eerste eeuw. Daarmee beïnvloedde hij tal van andere nieuwtestamentici, zoals Tom Wright.

„Paulus leefde in een tijd dat het schisma tussen kerk en synagoge helemaal niet speelde”, legde dr. Eeuwout van der Linden, projectmedewerker Kerk en Israël en dagvoorzitter dinsdag, uit. „De scheidslijnen liepen tussen Joden en Grieken, tussen Israël en de volkeren.”

Radicaal nieuw

Inmiddels is er volgens hem alweer sprake van „het radicale nieuwe perspectief”, waartoe verschillende sprekers van de conferentie zich min of meer rekenden. Dr. Van der Linden: „De nieuwe stroming ziet Paulus geheel binnen het jodendom. Er is niets wat niet joods is bij Paulus.”

Dit was duidelijk de visie van prof. Pamela Eisenbaum, een praktiserende Jood die als nieuwtestamenticus werkt aan de Universiteit van Denver (VS). Zij stelde dinsdag vraagtekens bij de traditionele protestantse lezing van Paulus’ theologie van de verzoening. „Die stond in het teken van het streven naar de persoonlijke zaligheid van de mens als het eeuwige leven, en wel door het geloof in Christus. Dat betekent onvermijdelijk dat niet iedereen deel kreeg aan deze verlossing. Deze traditionele lezing van Paulus is echter exclusivistisch, individualistisch en mensgericht. Paulus is zo in een lange anti-Joodse traditie van vooroordelen gelezen die we nu pas langzamerhand loslaten.”

Prof. Eisenbaum legde de nadruk op de universele aspecten van Paulus’ visie. Paulus is volgens haar primair de zendeling onder de heidenen, die verlost moeten worden van hun afgoderij en veelgodendom. „Jezus redt, maar Hij redt alleen heidenen. Heidenen hebben Jezus nodig omdat zij niet konden terugvallen op de God van het verbond zoals Joden. Het gaat Paulus als prediker in een apocalyptische tijd uiteindelijk niet om de redding van het individu maar om verzoening tussen de volken in Gods heilrijke toekomst waarin de gehéle wereld zal delen.”

Romeinen

Prof. Peter J. Tomson (Leuven) plaatste Paulus ook in de context van de gemeente, bestaande uit Joodse en niet-Joodse gelovigen. „De rechtvaardiging uit het geloof staat centraal in de protestantse theologie, maar niet in Paulus’ brieven. Dat lijkt alleen zo, omdat men Romeinen als zijn belangrijkste brief bestempelt en als een algemeen geloofshandboek leest. Paulus focust op het volk Israël en het Lichaam van Christus en op de plaats die beide innemen in Gods heilsgeschiedenis.”

Bij prof. Gabriele Boccaccini (Ann Arbor, Michigan, VS) werd het zelfs nog ingewikkelder: „Paulus preekte geen twee wegen, maar eigenlijk drie: de rechtvaardige Joden hebben de Tora, de rechtvaardige heidenen hebben hun geweten, en de zondaren, dat wil zeggen Joden en heidenen die zonder hoop onder de macht van het kwade zijn gevallen, hebben Christus als vergever.”

Inspirerend

Dr. Michael Mulder, universitair docent Nieuwe Testament en Judaïca aan de Theologische Universiteit in Apeldoorn, vindt de conferentie verrijkend, zegt hij desgevraagd. „Wij zijn in onze reformatorische traditie vaak gewend om vanuit de bril van Luther en de Reformatie naar de bekende teksten van Paulus, zoals in de Romeinenbrief, te kijken. De persoonlijke verlossing van de zondaar door het geloof in Christus heeft daar zeker een plaats, maar het gaat in deze teksten in hun oorspronkelijke bedoeling allereerst om de relatie tussen joden en heidenen in de gemeente van Rome. Van christenen is in de tijd van Paulus nog geen sprake. Het is inspirerend om Paulus te belichten vanuit de joodse bronnen en te zien dat Gods heil reikwijdte heeft voor de gehele wereld.”