De Vereinigung Evangelischer Buchhändler und Verleger (VEB) heeft in hal 3.1 een speciale tentoonstelling gewijd aan de Duitse hervormer, met meer dan honderd boektitels over het thema ”Martin Luther und die Reformation”. En woensdag presenteerde het Duits Bijbelgenootschap (Deutsche Bibelgesellschaft) onder grote belangstelling de herziene Lutherbijbel. Maar ook elders op de beurs, die afgelopen week werd gehouden, wordt duidelijk dat in 2017 de grote Reformatieherdenking plaatsheeft. En dat uitgevers –ook seculiere– daar gretig op inspelen.

De Frankfurter Buchmesse is de belangrijkste boekenbeurs ter wereld. De beurs biedt onderdak aan zo’n 7100 standhouders uit ruim 100 landen en trekt jaarlijks ongeveer 275.000 bezoekers. In de veertien hallen en op het forum buiten gonst het van de activiteiten. Uitgevers presenteren er hun nieuwe uitgaven, maar belangrijker nog zijn de contacten die worden gelegd en de contracten die worden beklonken.

Lange adem

Om in de boekenwereld overeind te blijven is het belangrijk om de vertaalrechten van buitenlandse beststellers te bemachtigen én om boeken uit het eigen fonds internationaal aan de man te brengen. Vaak is het een kwestie van langere adem en worden de contacten al ver voor de beurs –per mail, per telefoon– gelegd. Maar een persoonlijke ontmoeting blijft onmisbaar om echt zaken te doen. De agenda’s van de uitgevers zijn tijdens de beursdagen dan ook gevuld met tientallen afspraken.

Niet elke uitgever heeft per se een eigen stand op de Buchmesse. Van de christelijke uitgevers uit Nederland huurden alleen Jongbloed uit Heerenveen en Vuurbaak uit Barneveld een plek. Andere uitgevers –zoals Arjen van Trigt (Boekencentrum), Adriaan Bouman (Den Hertog) en Coen Verboom als zelfstandig uitgever– zwermen zonder vaste standplaats over de beurs om hun slag te slaan. Concrete resultaten laten soms nog even op zich wachten – ook ná de beurs gaan de besprekingen door.

Onderduikster

Het aanbod aan boeken over Luther en de Reformatie op deze beurseditie is overweldigend. „Als Nederlandse uitgevers kunnen we met onze Reformatietitels niet veel meer toevoegen aan de internationale markt”, verzucht Arjen van Trigt van uitgeverij Boekencentrum uit Zoetermeer in de wandelgangen. Meer dan een stripboek over Luther raakt hij op dit gebied momenteel niet kwijt aan een buitenlandse uitgever.

Grote belangstelling is er wél voor ”’s Nachts droom ik van vrede” van Carry Ulreich. Als Joodse onderduikster in Rotterdam hield ze tijdens de Tweede Wereldoorlog een dagboek bij. In tegenstelling tot haar schrijvende lotgenoot Anne Frank overleefde zij de oorlog wél. Haar aantekeningen –zeven schriften– werden recent teruggevonden en verschenen eerder deze maand in boekvorm bij uitgeverij Mozaïek, een imprint van Boekencentrum.

Internationaal is er opmerkelijk veel belangstelling voor. Corinne Vuijk van Mozaïek verkocht de vertaalrechten al aan Italië, Spanje, Portugal en Duitsland. Met Japan, Amerika en Polen zijn de gesprekken nog gaande.

Vuijk is tijdens de beurs ook actief als agent voor de Zuid-Afrikaanse schrijfster Irma Joubert. Ze tekende onder meer een contract met uitgever Franke voor de uitgave van Jouberts roman ”Kind van de rivier” in het Duits. En Daisy Hutton, de Amerikaanse uitgever van Joubert, legde zich vast voor de uitgave van ”Kronkelpad” in de Verenigde Staten.

Adriaan Bouman (Den Hertog) slaagde erin bij het Amerikaanse Tyndale House de rechten te regelen voor de Nederlandse uitgave van een nieuwe historische roman van Cathy Gohlke. „Daar zijn we blij mee”, zegt Bouman, „want voor haar boeken is veel belangstelling.” Eerder verschenen bij Den Hertog van deze schrijver onder meer goedlopende titels als ”Het geheim van mijn moeder” en ”Amélie, het meisje dat er niet mocht zijn”.

NB Uitgevers uit Zuid-Afrika is volgens Bouman „zeer geïnteresseerd” in verschillende uitgaven uit het Bijbel-en-kindfonds van Den Hertog (met daarin auteurs als H. van Dam, Laura Zwoferink en Gisette van Dalen).

Pieter Rouwendal van uitgeverij Brevier uit Kampen heeft op de beurs (nog) niets verkocht en evenmin iets gekocht. „Ik wil altijd eerst het boek of de pdf bekijken voor ik een bod doe. Dat doe ik niet op grond van een enthousiast verhaal van een agent. Voor de christelijke markt heb ik veel aangevraagd, maar ik wil eerst de aangekondigde boeken zien.” Wel kon hij twee eerder gemaakte afspraken op de beurs bezegelen. „Het ging in beide gevallen om romans voor ons nieuwe label Manuzio. De eerste is ”De expeditie naar de baobab” van de Zuid-Afrikaanse schrijfster Wilma Stockenström. Dat is in de jaren tachtig van de vorige eeuw al eens verschenen, maar het is een klassieker; beperkt van omvang maar groot van zeggingskracht. De tweede is ”Fremde Seele, dunkler Wald” van Reinhart Kaiser-Muhlecker, een jonge, getalenteerde Zwitserse auteur. Dit werk stond op de shortlist voor de Deutsche Bucherpreis van dit jaar.”

Peter van Dijk van uitgeverij Vuurbaak –voor het eerst met een stand aanwezig op de Buchmesse– is in Frankfurt om rechten te verkopen van de glossy Jezus!, de glossy met het hele Nieuwe Testament en van ”Woestijnvaders” van Mattias Rouw. „Voor alle drie de werken hebben we heel veel interesse uit verschillende landen. Serieuze interesse. Vooral uit Duitsland”, aldus Van Dijk. „Erg bemoedigend.”

Uitgeverij Royal Jongbloed uit Heerenveen brengt in Frankfurt vooral haar deskundigheid op het gebied van Bijbeluitgaven onder de aandacht. Jongbloed is in staat om met geavanceerde apparatuur drukwerk op zeer dun papier te leveren.

Daarnaast probeert de uitgever voorzichtig het concept ”Ontwerp je Bijbel” internationaal uit te rollen. Het gaat hierbij om een digitale tool waarmee mensen een eigen Bijbelomslag kunnen ontwerpen. „Ze krijgen op die manier een heel persoonlijke Bijbel in een door henzelf gekozen vertaling”, zegt Jacco Klok, manager sales bij Jongbloed. „En wat is er nu mooier dan de Bijbel zo dichter bij de mensen te brengen?” Klok zegt dat er inmiddels een contract is gesloten met een „eerste klant in Europa.” „We doen het rustig aan. Eerst willen we kijken hoe dit loopt en tegen welke knelpunten we eventueel aanlopen.”

Uit de koker van Jongbloed komt ook de dwarsligger, een boek met het formaat van een doorsnee zakagenda: 8 bij 12 centimeter. Om de tekst te kunnen lezen moet het boekje een kwartslag worden gedraaid. Bladspiegel en lettergrootte zijn dan vergelijkbaar met die van een gewoon boek. Het papier is flinterdun en als drukker van Bijbels beschikt Jongbloed over de apparatuur om deze dwarsliggers te produceren. In Nederland verkoopt de dwarsligger, die in 2009 op de markt kwam, heel goed, zegt Klok. Hij spreekt van 500.000 tot 600.000 stuks per jaar. „En juist vorige maand hebben we het patent voor heel Europa verworven.”

Vrijheid van meningsuiting

Omdat Nederland en Vlaanderen dit jaar gastland zijn op de Frankfurter Buchmesse is er bovengemiddeld veel aandacht voor Nederlandstalige auteurs. Schrijvers als Geert Mak, Arnon Grünberg, Joris Luyendijk, Douwe Draaisma en Tom Lanoye treden op in talloze discussie- en praatprogramma’s. Al vóórdat de Frankfurter Buchmesse dinsdag de deuren opende, was de beurs al een succes voor de Nederlandstalige literatuur. In de aanloop naar de Buchmesse verschenen bijvoorbeeld al ruim 300 Nederlandstalige literaire titels in Duitse vertaling. Daarbij moeten dan nog de niet-literaire werken worden opgeteld, zoals reis- en kunst- en geschiedenisboeken, ook algauw 150 titels. Ter vergelijking: in de afgelopen jaren verschenen gemiddeld zo’n 85 nieuwe vertalingen per jaar in het Duitse taalgebied.

Een dag voor de opening van de beurs verkocht uitgeverij De Bezige Bij de vertaalrechten van ”Een woord een woord” van Frank Westerman aan Bourgois Editeurs in Frankrijk. Het aantal vertalingen van Westermans werk kwam daarmee op vijftig.

In dit boek onderzoekt Westerman de vraag of het waar is dat de pen een sterker wapen is dan terroristisch geweld. Vrijheid van meningsuiting is (naast de vluchtelingenproblematiek) een belangrijk thema tijdens deze beurseditie. Al tijdens de opening dinsdag kwam de zorgelijke situatie in het Turkije van Erdogan ter sprake.

Een dag later maakte directeur Jürgen Boos van de Buchmesse een opmerkelijk gebaar. Tijdens een persconferentie van de Turkse journalist, columnist en documentairemakeer Can Dündar ter gelegenheid van de Duitse vertaling van diens nieuwe boek, ging hij demonstratief naast hem zitten. Daarmee onderstreepte Boos Dündars oproep aan de Turkse regering om gevangen schrijvers en journalisten vrij te laten.

De Franse premier Manuel Valls haakte donderdag tijdens een persconferentie in Frankfurt in op het thema. Frankrijk is in 2017 gastland op de Buchmesse. Valls benadrukte dat de Europese cultuur moet worden verdedigd tegen bedreigingen door terrorisme en onderdrukking.