In tegenstelling tot de gangbare opvang– en asielcentra komen in het vertrekcentrum alleen mensen die in de laatste fase voor hun opgelegde terugkeer zitten. Hier worden 26.000 asielzoekers die voor 2001 in Nederland aankwamen en zijn uitgeprocedeerd, op hun terugkeer voorbereid.

Het gaat om een weerbarstige groep mensen, want ze zijn soms al vele jaren in Nederland en hebben er alles aan gedaan om een verblijfstitel te verwerven. Soms zullen het hele gezinnen zijn, die in beginsel niet weg willen. Diverse instanties werken die laatste acht weken toe naar het vertrek uit Nederland.

Het valt te verwachten dat de sfeer rond deze nieuwe centra heel anders zal zijn dan rond de gewone asielopvang. Ze hebben een meer besloten karakter.Bewoners mogen wel naar buiten maar moeten zich vaker melden.

Tot nu toe zijn alleen Crailo in het Gooi en het Friese Dokkum in het vizier voor een vertrekcentrum. Daarvoor worden de bestaande asielcentra gebruikt. Het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) heeft ook Eindhoven gepolst voor een vertrekcentrum, maar de gemeente weigerde. Ook Crailo en Dokkum zijn nog niet helemaal zeker, omdat de gemeenteraden waarin het vertrekcentrum staat, zich er nog over moeten buigen. Minister Verdonk van Vreemdelingenzaken en Integratie wil nog voor de zomer met de uitzettingen beginnen.

Asielzoekers komen in de vertrekcentra terecht, als de uitzetting in de eerste acht weken niet is gelukt. Die eerste fase mag nog worden doorgebracht in de huidige woonomgeving, wat een asielopvangcentrum kan zijn of een woning in een gemeente. Als de verwijdering uit Nederland ook in de tweede fase niet lukt, kunnen de betrokkenen worden overgebracht naar de uitzetcentra op Schiphol of op Rotterdam Airport. Eventueel gaan ze in vreemdelingenbewaring, bijvoorbeeld in Tilburg.

Volgens een woordvoerder van het COA zijn niet nog meer gemeenten benaderd voor een vertrekcentrum. Op dit moment kunnen van de 26.000 mensen er 3000 in beginsel worden uitgezet, omdat ze zijn uitgeprocedeerd. Het COA denkt dat duizend tot 1500 plaatsen nu voldoende zijn. Hij wijst erop dat het weliswaar gaat om mensen die niet terug willen, maar anders zouden zij op straat terechtkomen. „Het gaat om een extra inspanning van de overheid."

De Tweede Kamer ging onlangs akkoord met het terugkeerbeleid van Verdonk, in weerwil van grote maatschappelijke onrust. Ook de oppositie wilde dat meer mensen voor de beperkte pardonregeling in aanmerking zouden komen. Daar vallen bijna 2200 mensen onder.