Of het echt gebeurd is, weet dr. Paul Rem niet. „Het geeft wel aan hoe groot de overgang van het Russische naar het Nederlandse hof voor haar geweest moet zijn.”

De conservator van Paleis Het Loo richtte een tentoonstelling in over de echtgenote van koning Willem II en schreef een boek over haar. ”Anna Paulowna, kleurrijke koningin”, heet de expositie in het Apeldoornse paleis die woensdag door koningin Máxima werd geopend. Kleurrijk zijn de banieren aan weerszijden van de deur die bezoekers welkom heten. „Ik laat niet de gebruikelijke persoonlijke dingetjes zien: briefjes, knotjes wol, een brilletje”, zegt Rem terwijl hij het paleisplein oversteekt. „We tonen vooral de rijkdom die Anna meebracht.”

Anna Paulowna (1795-1865) was een Russisch grootvorstin, zuster van de tsaar. Haar huwelijk –dit jaar twee eeuwen geleden– met kroonprins Willem verhoogde de allure van het Nederlandse vorstenhuis, in een land dat nog maar kort een monarchie was. En het gaf de Russen voet aan de grond in West-Europa, waar de macht van Frankrijk nog maar net was bedwongen.

„Ik ben in de eerste plaats een Russische grootvorstin, en dan pas koningin van Nederland. Het is een eer voor een land een Russische grootvorstin als koningin te krijgen”, liet Anna zich eens ontvallen tegenover een kamerheer.

Kleurrijk

Nederland heeft het geweten dat er een Romanov aan het hof verscheen. Al vanuit Sint-Petersburg schreef bruidegom Willem aan zijn vader dat er meer ruimte vrijgemaakt moest worden, gezien de vele spullen die de bruid van het Russische hof meekreeg.

En iets daarvan laat Het Loo nu zien. De lange zaal is verdeeld in ruimten met verschillende vormen en kleuren, om een indruk te geven van de Hermitage, het immense Winterpaleis in Sint-Petersburg, aan de oever van de Neva.

Aan de wand prijken portretten van de Russische keizersdochter en haar Nederlandse echtgenoot. Er hangen ook schilderijen van haar ouders. „Die kijken van elkaar weg. Zo goed was het huwelijk nu ook weer niet”, zegt Rem.

Er hangt een houtskooltekening die Anna Paulowna vervaardigde van Johannes de Doper en het Lam Gods, met ernaast een schilderijtje waarop te zien is hoe ze haar kunstwerken vervaardigde. Hoeveel hulp ze erbij kreeg, is niet duidelijk.

Voordat huwelijken tussen koninklijke en keizerlijke telgen werden beklonken, moesten ze met elkaar ‘kennismaken’. Dat gebeurde door het elkaar toezenden van miniatuurportretten. Dat van Anna Paulowna ligt hier nu te kijk.

Zakdoek op de grond

De bevlogen conservator van Het Loo schetst tijdens zijn rondleiding het schokeffect dat de komst van Anna Paulowna teweegbracht. „Aan het sobere hof van koning Willem I verscheen opeens zo’n grootvorstin die make-up gebruikte en behangen was met juwelen. Het moest een en al keizerlijke grootheid uitstralen.”

Dat mocht wat kosten, en het woog ook letterlijk zwaar, weten de mannen die het ene na het andere meubelstuk de expositieruimte binnensjouwen. Een enorme siervaas, een vitrine vol juwelen, een tafel waarin een borduurwerk van Anna Paulowna is aangebracht, een uitbundig gedecoreerd servies, het diende allemaal vooral om indruk te maken.

Er liggen twee zakdoeken, met daarop een gekroonde A. „Die heeft ze op elk portret in haar hand. Nadat ze haar neus snoot, gooide ze haar zakdoek op de grond en riep ze een lakei die hem moest komen weghalen.”

Russisch-orthodox

Kerkelijke attributen zijn er ook, want de echtgenote van Willem II bleef Russisch-orthodox en kreeg in elk paleis een eigen kapel, waar haar eigen priesters en zangers dienstdeden. Intussen was wel vastgelegd dat haar kinderen protestants zouden worden opgevoed.

Hoe verschillend de afkomst van de echtelieden ook was, ze hadden een goed huwelijk, zegt Rem. „Dat blijkt wel uit de vele, vele brieven die ze aan haar familie schreef. Daarin schreef ze ook vol trots over zijn militaire verrichtingen.”

Anna Paulowna introduceerde de grootmeesteres aan het hof. Er hangt een schilderij van de dame die deze functie toen bekleedde, met op haar japon een medaillonnetje met het portret van de vorstin zelf. En dat medaillonnetje is bewaard gebleven en ligt voor het schilderij.

Treurvoorwerpen

Zo bevat de expositie tal van aardige details. Een aquarel van Paleis Kneuterdijk; een collage van Paleis Soestdijk. Anna’s psalmboek, in paarse zijde genaaid. De troon uit de Nieuwe Kerk van Amsterdam, versleten en wel. Melancholieke afbeeldingen van de vorstin nadat ze plotseling weduwe was geworden. Een kast vol treurvoorwerpen, zoals Willems dodenmasker en het Russische mutsje dat hij op zijn laatste portret droeg. Uit Anna Paulowna kreeg Het Loo het avondmaalsservies te leen dat het Noord-Hollandse dorp van de vorstin kreeg.

Gifgroen is het malachiet dat in de Oeral werd gedolven en in tal van Anna’s meubelstukken was verwerkt. Het is nu zelfs afgebeeld in de vloer van de tweede expositiezaal, boven de eerste.

Biografie

Koningin Máxima kreeg woensdag het boek overhandigd dat dr. Rem over haar illustere voorgangster schreef. „Anna Paulowna heeft me altijd al geïntrigeerd”, zegt de conservator. „Ik heb de afgelopen 23 jaar onderzoek naar haar gedaan en ben regelmatig in Rusland geweest. Het feit dat het dit jaar twee eeuwen geleden is dat ze trouwde en naar Nederland kwam, is een mooie aanleiding voor een expositie en een biografie.”

De tentoonstelling Anna Paulowna, kleurrijke koningin” loopt tot 5 februari. Vanaf 15 oktober worden er gratis rondleidingen door de expositiezaal aangeboden. Voor € 24,95 is de 128 bladzijden tellende biografie van Paul Rem te koop (ISBN 978 94 6262 098 8).

>>paleishetloo.nl