De grootste bank van Duitsland, Deutsche Bank (DB), is de afgelopen tijd negatief in het nieuws. De Amerikaanse autoriteiten willen de bank een forse boete opleggen vanwege zijn rol in de handel van rommelhypotheken. De Italiaanse justitie wil DB vervolgen voor zijn rol bij het maskeren van verliezen bij de Italiaanse bank Monte dei Paschi di Siena. Met name de dreigende Amerikaanse boetes hebben de beurskoers van Deutsche Bank hard onderuit­gehaald, waardoor de vraag rijst: wat zouden de gevolgen zijn van een faillissement van Deutsche Bank?

Luchtje

Allereerst is het goed om op te merken dat er aan de timing en de omvang van de boetes een politiek luchtje kleeft. Volgens de Financial Times wil de Amerikaanse toezichthouder vlak voor de verkiezingen laten zien dat hij buitenlandse partijen hard aanpakt en grote bedragen de Amerikaanse schatkist in weet te sluizen. Vandaar dat er boetes dreigen voor Deutsche Bank, Barclays en het Zwitserse UBS. De Duitse autoriteiten vermoeden dat het een reactie is op de harde aanpak door de Europese Commissie van de belastingontduiking of -ontwijking door het Amerikaanse Apple. Inmiddels is de boete naar verluidt verminderd van 14 naar 5,4 miljard dollar.

Hoe het ook zij, de koersval geeft aan dat men zeer bezorgd is over de positie van DB. Dat is, denk ik, terecht. Allereerst is het Europese bankwezen momenteel zwakker dan het Amerikaanse. Dit komt doordat de Amerikanen sneller geneigd zijn om te snijden en te saneren. Daardoor hebben zij na de kredietcrisis hardere maatregelen getroffen om banken weer gezond te krijgen. Europa heeft meer de neiging om aanpassingen uit te stellen. Dit heeft ertoe geleid dat zwakkere banken bleven bestaan. Vervolgens hebben opkoopprogramma’s van de Europese Centrale Bank in eerste instantie de zwakke broeders ook nog geholpen om hun portefeuille te verbeteren.

Momenteel leidt de lage rente structureel tot een lagere winstgevendheid van alle banken. Hierdoor wordt het moeilijker voor ze om via ingehouden winst het vermogen te versterken. Een effect van de lage rente dat zelfs centraal bankiers de afgelopen week hebben toegegeven. Een andere mogelijkheid om het vermogen te versterken, is door bezittingen te verkopen. Dat heeft DB ook gedaan. Hierdoor is zijn balanstotaal gedaald van 1900 miljard euro in 2010 naar 1600 miljard in 2015. Recent heeft men het Britse verzekeringsbedrijf Abbey Life voor bijna 1 miljard euro verkocht, terwijl andere bezittingen ook binnen korte tijd 3 miljard euro op zouden kunnen leveren. Daarnaast zou een kostenbesparing enige uitkomst kunnen bieden. Desondanks is het balanstotaal nog steeds erg groot, namelijk ongeveer de helft van het Duitse bruto binnenlands product.

Kan een faillissement van DB veel ander banken meesleuren? Ja, waarschijnlijk wel. Uit berekeningen blijkt dat Deutsche Bank van alle wereldwijde systematisch belangrijke banken degene is met het hoogste systematische risico. Dat wil zeggen: de bank waarvan een faillissement de meeste gevolgen heeft voor andere financiële instellingen. Overigens leveren de Duitse verzekeringsmaatschappijen Allianz, Hannover Re en Aareal een nog grotere bijdrage aan het systematische risico.

DB heeft een grote rol in het web van financiële relaties. Een eventueel faillissement heeft invloed op verschillende grote banken in Azië, Amerika en Europa. Een faillissement van DB zou ernstige gevolgen kunnen hebben voor heel Europa omdat het effect op de banken waarmee DB sterk verweven is weer grote vervolg-effecten kan veroorzaken

Lehman Brothers

Van de Nederlandse banken is ING het meest verbonden met Deutsche Bank. ING is de enige Neder­landse bank die in de analyse van het IMF van de wereldwijd syste­matisch belangrijke banken is opgenomen. De directe band met DB is waarschijnlijk groter dan toentertijd met Lehman Brothers. Alleen in het laatste geval was het indirecte effect veel groter dan gedacht. Dat is bij Deutsche Bank waarschijnlijk veel minder het geval.

Een ander belangrijk verschil tussen de situatie met Lehman Brothers en de huidige situatie met Deutsche Bank is dat banken in het algemeen nu meer liquiditeit (de mate waarin een onderneming aan haar lopende betalingsverplichtingen kan voldoen) hebben en dat DB veel meer toegang heeft tot liquide middelen dan Lehman Brothers toentertijd. Allereerst kan DB uit zijn eigen reserves ongeveer 220 miljard euro vrij snel liquide maken. Bovendien zijn de financieringsbronnen van DB veel meer gespreid. Verder kan hij terecht bij de centrale bank voor extra steun, mocht dit nodig zijn. Ten slotte verwachten velen (onder wie ondergetekende) dat in de hoogste nood Merkel met de nodige tegenzin uitkomst zal bieden.

Onrust

Concluderend: de gevolgen van een mogelijk faillissement van Deutsche Bank zijn ernstig. Waarschijnlijk zijn ze kleiner dan bij het faillissement van Lehman Brothers. Wel illustreert de onrust op de aandelenmarkten welke prijs Europa betaalt voor de benadering van de geleidelijkheid. Dan blijft de onzekerheid tijdens het lange aanpassingsproces groot. Dat kan op elk willekeurig moment voor onrust zorgen, waardoor het vinden van de uiteindelijke oplossing nog moeilijker wordt.

De auteur is hoogleraar internationale economie aan de Radboud Universiteit Nijmegen.