JA

Het Offerfeest vormt de afsluiting van de hadj, de jaarlijkse bedevaart naar Mekka. Bij die bedevaart zijn er tal van rituelen die verwijzen naar personen uit het Oude Testament.

Volgens islamitische tradities zou de Kaäba door Abraham samen met zijn zoon Ismaël zijn gebouwd. Precies ook bij Mekka zou Hagar met haar zoon Ismaël door God gered zijn met water uit de Zamzambron. Bedevaart­gangers drinken water uit die bron en nemen het vaak ook mee terug naar huis. Bij de hadj hoort ook het stenen gooien naar pilaren even buiten Mekka, omdat Abraham hier met satan gestreden zou hebben. En aan het slot van de hadj is er dus het bekende Offerfeest, dat door moslims wereldwijd wordt gevierd. ’s Morgens gaat men voor een speciale dienst naar de moskee en later op de dag eet en verdeelt men het vlees van een schaap of een ander dier dat speciaal hiervoor geslacht wordt.

Het is niet waarschijnlijk dat Abraham zelf ooit in de buurt van Mekka is geweest. Ismaël mogelijk wel, maar niet op het moment dat hij bijna van dorst stierf. Pas nadat Mohammed in conflict kwam met de joden, beriep hij zich op Abraham. En pas toen werd de Kaäba als alternatief heiligdom en gebedsrichting belangrijk in de plaats van Jeruzalem. Waarschijnlijk zijn pas vanaf toen ook de verhalen rondom Abraham aan Mekka verbonden.

Het gedeelte in de Koran dat naar het offer van Abraham verwijst (soera 37:83-113), spreekt over een „geweldig slachtoffer ter bevrijding in de plaats van zijn zoon.” Theoretisch zou het kunnen dat de Arabieren deze gebeurtenis via een eigen over­levering hebben meegekregen. Een deel van de Arabieren stamt immers van Ismaël af. Maar er zijn geen aanwijzingen voor een eigen overleveringstraditie die de 23 eeuwen tussen Abraham en Mohammed overbrugt. Waarschijnlijk leerde Mohammed die verhalen kennen van joden en christenen die hij ontmoette. Daarom herkennen we sporen van het Oude Testament en andere joodse verhalen in de Koran, ook al kon Mohammed die boeken niet lezen. Moslims krijgen dus inderdaad iets mee uit het Oude Testament, al zijn het maar fragmenten.

NEE

Maar de lijntjes in de Koran naar het Oude Testament zijn wel heel dun. Bij de hadj zien we ook rituelen die terug te voeren zijn op de afgodendienst uit de tijd van Mohammed. Ook toen waren mensen al gewend om rond de Kaäba te lopen bij een bedevaart. Het is ook wel verbazing­wekkend dat de islam, die zo sterk benadrukt dat God zo verheven is, moslims overal op aarde opwekt om te bidden in de richting van dit heiligdom.

Veel kernzaken van het Oude Testament vinden we helemaal niet terug in de Koran. Geen rode draad van belofte en vervulling en evenmin de priesterdienst met offers. In de Bijbelse offers wil God Zelf laten zien dat Hij aan ons in genade wil geven waar we zelf tekortschieten. Het is een weg die God Zelf voor ons opent. Daarom werd het vanaf de tijd van Mozes een onderdeel van de dagelijkse gebeden om te offeren. Het lam dat Abraham krijgt, heeft hij niet zelf gekocht of verzorgd om aan God te geven. God geeft het onverdiend aan hem. In de islamitische theologie is Abraham echter de voorbeeldgelovige, die beloond wordt voor zijn goede daden. Veel moslims geloven dat ze met dergelijke goede daden God kunnen bewegen tot vergeving. Dat is niet de boodschap van het Oude Testament.

In het Nieuwe Testament lezen we dat Johannes de Doper –bij moslims bekend als de profeet Jahya– Jezus ziet als het Lam van God, Dat de zonde van de wereld wegneemt. Jezus bevestigt dat als Hij bij de paasmaaltijd voor Zijn kruisiging zegt dat Hij Zijn lichaam en bloed geeft tot vergeving van de zonden van velen. Helaas wordt dat alles door de islam krachtig afgewezen.

DUS

Het islamitische Offerfeest zet geen traditie van het Oude Testament voort, maar kiest een andere lijn, die haaks staat op het Nieuwe Testament. Hoewel de islamitische theo­logie eigenlijk geen ruimte biedt voor een offer als verzoening van de zonde, zijn veel bedevaartgangers wel gefocust op de vraag hoe ze vergeving ontvangen door deze reis. Dat biedt zeker een aanknopingspunt voor gesprek met hen als ze terugkomen.

Ds. Cees Rentier is directeur van stichting Evangelie & Moslims.