Philips Marnix van St. Aldegonde, de rechterhand van Willem van Oranje, verweerde zich bijvoorbeeld in scherpe bewoordingen tegen een onbekende tegenstander, die vond dat alleen de overheid het initiatief had mogen nemen om beelden uit kerken te verwijderen. Het was nooit de bedoeling van de beeldenstormers om de overheid te verachten, reageerde Marnix van St. Aldegonde in het –niet tijdens zijn leven uitgegeven– traktaat ”Van de Beelden afgheworpen”. „Ze wilden alleen door een onbedwongen en vurige ijver aan alle mensen te kennen geven hoe hartelijk al die afgoderij, die zij zoveel jaren bedreven hadden met grote lasteringen en verachting van de naam van God, hen leed was.”

Luikenaars

Marnix vroeg zich in het geschrift af waar in het Oude Testament „of in de kerkgeschiedenissen” staat dat alleen koningen beelden wegdeden. Nadat koning Hizkia „de godsdienst” in Juda weer had opgericht, braken inwoners van de steden van Juda in de wijde omgeving beelden van kalveren af, kapten ze heilige bossen en braken ze altaren af. „Hoewel koning Hizkia daar geen bevel voor had gegeven. Ja, zij die ze alzo afbraken, woonden daar ook niet en ze hadden er ook geen goederen liggen. Maar toen zij dit gedaan hadden, keerden ze terug naar hun huizen in hun steden, even alsof het zou zijn alsof de Luikenaars hier (in Breda) de beelden kwamen afwerpen.”

Als zijn beschuldiger in Hizkia’s tijd had geleefd, schrijft Marnix, „hij zou al die inwoners van Juda hebben uitgescholden voor beeldenstormers en hij zou koning Hizkia tegen hen hebben opgestookt. Maar God de Heere toont genoegzaam in de Schrift dat deze dingen hem grotelijks behaagd hebben en zodoende hoeven we ons van het oordeel van deze man niet veel aan te trekken.”

Een oor afslaan

Een radicaal ander geluid liet de Utrechtse predikant Huibert Duifhuis (1531-1581) horen. Duifhuis was aanvankelijk pastoor in Rotterdam, maar stelde zich in toenemende mate kritisch op tegenover de Rooms-Katholieke Kerk. Vanaf 1576 preekte hij in de Utrechtse Jacobikerk. Hij beschouwde zichzelf als gereformeerd, maar niet als luthers of calvinistisch.

Als bezwaar tegen de Beeldenstorm noemde hij het schadelijke effect. „Wat gebeurt er met degenen die zo ijverig op de been zijn om de religie met wapens te verdedigen, zo snel als hen iets tegemoet komt? Voorwaar, niets anders dan wat Petrus deed, namelijk dat ze een Malchus of een dienstknecht van de hogepriester een oor afslaan.” Volgens Duifhuis zoekt de Heere geen dienaren die hier met uiterlijke wapens vechten. „Maar dezen zoekt Hij die met geestelijke wapens zichzelf eerst overwinnen en daarna met het zwaard des Geestes (hetwelk Gods woord is) Hem en de zijnen verdedigen.”

Andere zestiende-eeuwers die in het nummer van KerkHistoriaal aan het woord komen zijn onder anderen de Antwerpenaar Godevaert van Haecht, die van 1565 tot 1574 een kroniek bijhield, en Hermannus Moded (ca. 1550-1603), gereformeerd predikant in Antwerpen. Ook wordt aandacht besteed aan de totstandkoming van Erasmus’ vertaling van het Nieuwe Testament in het Grieks 500 jaar geleden.

KerkHistoriaal wil het reformatorische verleden van circa 1517 tot 1834 dichtbij brengen „door de orthodox-bevindelijke erflaters zoveel mogelijk zelf aan het woord te laten en door aandacht te schenken aan de anekdotes, de herinneringen –al dan niet autobiografisch– en vooral de verhalen van vroeger.”

Klik hier voor meer informatie over dit nummer van KerkHistoriaal.