Het gaat om een deel in de Artios-reeks: ”De laatste ernst. Over de plaats van hemel en hel in prediking en pastoraat” van ds. J. Belder, en om ”Bestemming bereikt. Hemel of hel en de reis daarheen”, geschreven door ds. P. den Butter. Het laatstgenoemde boek is lijviger dan het Artios­deeltje. Dat beide publicaties het licht zagen, is zeer waardevol. Immers, het spreken over hemel en hel is meer en meer uitgehold.

Ds. Belder, hervormd emeritus predikant, heeft een aansprekende stijl van schrijven. Talrijke, soms zeer trefzekere citaten van bekende theologen en anderen maken zijn geschrift boeiend. Hij wijst erop dat hel en hemel voor de moderne mens hebben afgedaan. Toch blijft de vraag of het bestaan na de dood ophoudt de ontkerstende mens bezetten. Nog altijd zegt een meerderheid van de bevolking te geloven in een leven na de dood, hoe men dat leven ook invult. Blijkbaar is er in de mens een diep verlangen naar onsterfelijkheid. Ds. Belder wijst erop dat uit enquêtes duidelijk geworden is dat velen hun eigen hemel in elkaar ‘knutselen’. Daarbij blijkt nog slechts 4 procent van de geënquêteerden in het bestaan van de hel te geloven.

Hoe staat het met degenen die kerkelijk meeleven? Er is een duidelijk verschil tussen kerkelijk betrokkenen en niet-kerkelijken. Toch gelooft ook van de eerste groep slechts 58 procent in het bestaan van de hel, terwijl 88 procent gelooft dat er een hemel is. Van de bevindelijk gereformeerden verklaart 93 procent te geloven dat de hel bestaat. Onder degenen die zich kerkelijk noemen maar nauwelijks nog een kerkdienst bezoeken, liggen de percentages heel anders: slechts 10 procent van hen gelooft in een hel en 20 procent in een hemel.

Opvattingen van Kant

Hoe komt het dat het geloof in een eeuwige bestemming meer en meer verdwijnt? Ds. Belder wijst allereerst op de filosoof Immanuel Kant (1724-1804), die van oordeel was dat er voor de mens geen objectieve informatie te verkrijgen is, omdat wat wij waarnemen niet losstaat van de interpretatie van onze geest. Daarom is volgens Kant God niet te bewijzen, maar valt Hij ook niet te ontkennen. De mens kan volgens hem dan ook geen zinnig woord zeggen over God, de hemel of de hel. Zo blijft er alleen maar een vraagteken over. De opvattingen van Kant hebben een verwoestende invloed gehad en zijn altijd nog van grote invloed op de toenemende ont­kerstening.

Daarnaast wijst ds. Belder op de gereformeerde theoloog Harry Kuitert, door wie de kritische houding tegenover Gods openbaring in Zijn Woord is doorgedrongen tot het protestantse erf. Kuitert is van oordeel dat al het spreken over Boven van beneden komt. In de Bijbel is te lezen hoe mensen vroeger over God hebben gedacht. Ds. Belder verwijst vervolgens naar de 19e-eeuwse Duitse filosoof Friedrich Nietzsche, die van oordeel was dat God een uitvinding is van mensen. Dit sluit aan bij het ongelovige mensenhart, geeft voedsel aan de afbraak van het Schriftgezag en leidt tot het verdwijnen van het geloof in hemel en hel.

Ds. Belder maakt daarentegen ook duidelijk dat de Schrift met de diepste ernst spreekt over het komende oordeel en de werkelijkheid van hemel en hel. Dat is al te vinden in het Oude Testament, terwijl in het Nieuwe Testament het volle licht erover opgaat. Niemand heeft zo indringend gesproken over hel en hemel als juist Jezus, omdat Hij het behoud van zondaren zocht.

Met de theoloog J. H. Gunning (1858-1940) zegt ds. Belder dat wie de hel loochent, ook niet meer in de hemel geloven kan. Wie niet of eenzijdig spreekt over de hel, geeft daarmee te kennen het werk van Christus ernstig te onderschatten. Voor wie het boek van ds. Belder leest, wordt duidelijk dat hier belangrijke wortels liggen van de huidige ontkerstening, die dwars door alle kerken heen gaat.

Aardse leven

De publicatie ”Bestemming bereikt” van ds. Den Butter, emeritus predikant van de Christelijke Gereformeerde Kerken, is veel uitgebreider dan die van ds. Belder. Met name gaat ds. Den Butter veel uitvoeriger in op de gegevens uit het Woord van God. Dat maakt zijn publicatie heel waardevol. Sommige passages hebben een meditatief karakter en zijn daarom in een ander letter­type weergegeven.

De terechte zorg van ds. Den Butter is dat in de prediking hemel en hel veel minder aan de orde worden gesteld dan vroeger het geval was, ook in bevindelijke kringen. „Over de hel hoort de gemiddelde kerkganger vrijwel nooit, of het moest zijn in een enkele losse opmerking.”

Als het gaat over de Schrift­gegevens heb ik de indruk dat ds. Den Butter wat stelliger spreekt over de eeuwigheidsverwachting onder het Oude Testament dan ds. Belder dat doet. Als het gaat over de vraag wat de oorzaak is van het meer en meer verdwijnen van de verwachting van de eeuwigheid, wijst ds. Den Butter op het feit dat de mens van de 21e eeuw te veel gericht is op het leven op aarde. Deze mentaliteit om alles op dit aardse leven te richten, houdt geen halt bij de kerkdeuren.

Twee wegen

Ds. Den Butter wijst heel duidelijk op de weg naar de eeuwig­heid, met name op de twee wegen. Christus spreekt over de brede weg naar het verderf, en de smalle weg, die leidt naar de eeuwige zaligheid. Ieder mens loopt op een van beide wegen. Met klem benadrukt de auteur dat de twee wegen in de prediking steeds weer beklemtoond moeten worden. Daarbij moet gehoord worden wie het zijn die op de brede weg wandelen, en wie het zijn die door de Heere op de smalle weg gebracht zijn. Als die zaken niet meer de aandacht krijgen in prediking en pastoraat, dan verschraalt alles. Dan gaat de diepe ernst van het verschijnen voor de hoogste Rechter meer en meer verloren. Liefde tot en bewogenheid met zielen zal de getrouwe dienaar aansporen tot eerlijk spreken, gunnend en waarschuwend. In dat verband is het treffend waarmee ds. Den Butter besluit: „Andrew Bonar zei eens tegen zijn vriend Robert Murray MacCheyne dat hij over de hel gepreekt had. MacCheyne vroeg hem toen: „Heb je dat zonder tranen kunnen doen?”” Het zou nog niet zo slecht zijn voor zowel de prediker als de hoorder als de hemel wat meer verkwikte en de hel wat meer verschrikte.

Boekgegevens

”De laatste ernst”, ds. J. Belder; uitg. Jongbloed, Heerenveen, 2016; ISBN 978 90 8897 126 6; 135 blz.; € 13,50;
”Bestemming bereikt”, ds. P. den Butter; uitg. Den Hertog, Houten, 2016; ISBN 978 90 3312 749 6; 333 blz.; € 23,90.