Aan de West Kinderdijk staat de dijkwoning die vroeger de pastorie van de oud gereformeerde gemeente in Kinderdijk was. Op dijkniveau ligt de woonverdieping. De woonkamer was vroeger verdeeld in een voor- en een achter­kamer, herinnert Toes zich. „In de voorkamer stond de tafel, met een prachtig Perzisch tapijt erop. Daar vonden de gesprekken plaats, vaak over geestelijke zaken.”

Wegdromen

De achterkamer is intussen met een serre 1,5 meter uitgebouwd. Vanuit het raam kijkt Toes uit over de boezem, de rietvelden en de wind­molens. Links ligt Kinderdijk, rechts Alblasserdam. „We kwamen hier regelmatig met mijn ouders, voor een verjaardag, of zomaar na een kerkdienst. Hier ben ik dus al 43 jaar niet meer geweest. Maar het uitzicht is nog hetzelfde. Ik was toen al erg onder de indruk van dit huis, van al die molens daar. Hier kun je heerlijk wegdromen, met zicht op de ­molens van Kinderdijk.”

De huidige eigenaar, Marianne Borsje, woont sinds haar huwelijk, dertig jaar geleden, in dit huis. „Hier in de omtrek staat het nog steeds bekend als de woning van Toes. En de kerkmensen in Kinderdijk heten nog steeds de ”Toessies”. De oud gereformeerde gemeente hier draagt in de volksmond nog steeds de naam ”de kerk van Toes”. Die man heeft in de omtrek op de een of andere manier erg veel indruk gemaakt.”

Toes: „Grootvader heeft een stempel op deze omgeving gezet. Hij had grote invloed op een kleine samenleving als die van het rivierdorp Kinderdijk. Niet voor niets heet het pleintje bij de huidige kerk van de oud gereformeerde gemeente Ds. B. Toesplein.”

Vijfduizend gulden

„De pastorie aan de West Kinder­dijk werd in 1955 aangekocht voor een bedrag van 5000 gulden. De gemeenteleden stelden direct voor om de dijkwoning flink te verbouwen, maar de predikant wilde daar absoluut niet aan. De kosten moesten tot een minimum worden beperkt, vond hij. Het was allemaal al duur genoeg.”

Marianne Borsje: „Hij stond bekend als iemand die voor zichzelf gauw tevreden was.”

Nadat de woning betrokken was, sprak ds. Toes op de eerstvolgende ledenvergadering woorden van dank. De notulen zeggen daarover: „Ds. zegt dat het een mooi huis geworden is en dat het hem en zijn vrouw goed naar de zin is. Verder bedankt hij de gemeente voor de giften die zij geschonken hebben en voor het meeleven.”

”Het gebroken pootje”

Toes wijst: „Hier in de hoek was de keuken. En daar liep de trap naar beneden. Voor mijn gevoel was het indertijd allemaal wel veel groter dan nu.”

De trap is al lang geleden naar de hal verplaatst. Beneden, onder dijkniveau, in wat nu de keuken is, bevond zich de studeer­kamer van de dominee. „Daar was het toen een stuk donkerder dan nu. Rondom stond het er vol met boeken. Als kind kwam je hier niet zo vaak.”

In de studeerkamer gaf ds. Toes ook belijdeniscatechisatie. Een van de catechisanten keek eens wat nieuwsgierig rond en ontdekte een ingelijst gedicht aan de muur: ”Het gebroken pootje”. Ze moest het van ds. Toes maar even van de muur halen en voorlezen. Het ging over een schaap waarvan de herder met opzet een pootje gebroken had, omdat het nooit wilde luisteren. Het liep almaar weg, soms heel hoog in het gebergte, soms tot aan de rand van de afgrond. Nadat de herder, om het schaapje voor groter gevaar te bewaren, het pootje had gebroken, liet hij noteren: „En sinds dat, geeft het acht op de klank van mijn stem, en wijkt niet meer van mijn zijde.” De les voor de catechisanten was duidelijk: „Zou de hemelse Herder soms ook niet zo met Zijn schaapjes handelen?”

Foto’s

Grootvader Toes had een hekel aan foto’s, zegt zijn kleinzoon. Wijzend naar de tuin, grenzend aan het water van de boezem: „Er zijn weinig foto’s van hem gemaakt, hij vond dat maar ijdelheid. Ik ken nog wel een foto van hem met een van zijn kleinkinderen, gemaakt dáár, achter in de tuin.”

De herinneringen zijn goed. „Alles wees erop dat grootvader een voorbeeldig mens is geweest. Dat vonden onkerkelijke dorps­bewoners ook. Hij stond bekend als de ”heer van de oud gereformeerden”. Men noemde hem een heer, omdat hij lang was en statig liep. Maar ook vanwege zijn levens­wandel. Hij was betrouwbaar en integer. Toen ik als jongen van 17 jaar een toelatingsgesprek had bij de Driestar in Gouda, zei docent mr. L. J. M. Hage, onder de indruk: „O, bent u een kleinzoon van ds. Toes? Dat was de heer van de oud gereformeerden.””

Richard Toes is door zijn groot­vader gedoopt, als kind heeft hij hem horen preken. „Ik herinner me dat hij nogal snel sprak en dat hij voor ons, kinderen, niet altijd goed te volgen was.”

Verder zijn de herinneringen aan de preken van grootvader vervaagd. Toes kent zijn grootvader wel van de preken die hij van hem gelezen heeft. „Hij was onbestudeerd, was geen theoloog, maar je kunt wel merken dat hij een goede exegeet was, dat hij Schriftuurlijk-bevindelijk preekte. Grootvader had een gedegen Bijbel­kennis en wist goed waar de kudde geestelijk gelegerd was. Hij moet hard hebben gestudeerd.”

Ds. Toes was een selfmade man, zegt zijn kleinzoon. „Zelf vond hij het een gemis dat hij geen opleiding had gehad. Hij las veel in Engelse puriteinen en oud­vaders zoals Van der Groe, A Brakel, Comrie en Beukelman, en vond dat zijn prediking vergeleken met die van hen in het niet viel. Toch was hij een geoefend mens en een begaafd prediker.”

Pas las Toes nog een preek van zijn grootvader over Genesis 7:16: „En de Heere sloot achter hem toe.” „Dat was natuurlijk een indrukwekkend moment voor Noach, dat de Heere de ark toesloot. Zo indrukwekkend was ook die preek, zonder verhaaltjes, maar ernstig en indringend. Als exegeet stak hij voor mijn gevoel in zijn kringen wel boven de middelmaat uit. Ik heb gelezen dat hij meer dan 10.000 preken heeft gehouden. Daarbij waren de catechismus­preken nog niet meegerekend. En dan te bedenken dat hij niet graag tweemaal over dezelfde tekst preekte.”

Hoge hoed

Aan de overzijde van de toenmalige pastorie aan de West Kinderdijk stond de kerk. Zondags hoefde ds. Toes nauwelijks 100 meter te lopen, maar hij zette er toch zijn hoge hoed voor op. Vanwege een dijkverhoging –als gevolg van de Deltawet– werd het kerkje later onteigend en afgebroken. Vierhonderd meter verderop verrees de nieuwe kerk.

Toes laat foto’s zien van het oude kerkgebouw, een eenvoudige zaalkerk, met aan de dijkkant twee deuren en zeven ramen en met een torentje op het dak. „Toen het kerkje afgebroken werd, is het torentje bewaard gebleven. Het staat bij iemand in de achtertuin, ook aan de West Kinderdijk, een beetje meer richting Alblasserdam.”

Overleden

Ds. Toes overleed op 29 juni 1973. De rouwdienst voorafgaand aan de begrafenis in Alblasserdam werd geleid door ds. Joh. van der Poel uit Ede.

Toes: „Men zegt dat er 2000 mensen bij zijn begrafenis zijn geweest. Het was het eerste sterfgeval in de familie dat ik meemaakte. Ik was er diep van onder de indruk.”

zomerserie Terug naar de pastorie

Met een (klein)kind van een overleden predikant terug naar het huis van zijn of haar jeugd.

Ds. B. Toes

Barend Toes werd op 29 januari 1892 geboren in Telgt, een gehucht bij Ermelo. Kerkelijk behoorde het gezin tot de Nederlandse Hervormde Kerk. Op 26-jarige leeftijd sprak hij voor het eerst een stichtelijk woord in Overberg (bij Amerongen). Van 1927 tot 1945 diende oefenaar Toes de vrije gereformeerde gemeente van Rotterdam-IJsselmonde, waar hij tot predikant werd bevestigd. Van 1945 tot aan zijn overlijden in 1973 diende ds. Toes de oud gereformeerde gemeente te Kinderdijk. Met deze gemeente sloot hij zich in 1953 aan bij de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland. In dat kerkverband was hij onder meer lid van de commissie van onderzoek en voorzitter van de synode.

Richard Toes

Richard Toes werd op 20 november 1958 geboren in Rotterdam, in een gezin dat behoorde bij de Oud Gere­formeerde Gemeenten in Nederland. Hij studeerde geschiedenis en promoveerde in de sociale wetenschappen. In 2004 werd Toes benoemd tot directeur van het Wartburg College (Guido de Brès) te Rotterdam. Sinds vorig jaar is hij lid van de Onderwijs­raad, een adviescollege op het gebied van onderwijs voor regering en parlement. Dit najaar wordt Toes voorzitter van het college van bestuur van het Wartburg College. Hij en zijn vrouw hebben drie kinderen, twee kleindochters en twee kleinzoons. Het gezin woont in Oud-Beijerland en behoort tot de Protestantse Kerk in Nederland.

Lees ook in Digibron

Hier woonde… ds. B. Toes (Oude Paden, 01-09-2003)

Massale belangstelling begrafenis ds. B. Toes in Alblasserdam (Reformatorisch Dagblad, 05-07-1973)

Woensdag begrafenis bekende Oud-Geref. predikant ds. B. Toes (Reformatorisch Dagblad, 02-07-1973)