Hoe zagen de reformatoren er werkelijk uit? En wat zegt de manier waarop ze zijn afgebeeld over hun betekenis? Een overzichtstentoonstelling van het Melanchthonhaus in het Duitse Bretten geeft antwoord op deze vragen. De expositie loopt tot 11 december dit jaar. Aanleiding vormt de 500e verjaardag van de Reformatie in 2017. ”Reformatoren im Bildnis. Verschlüsselte Botschaften” (Beelden van reformatoren. Verborgen boodschappen) luidt de titel van de tentoonstelling.

De basis van de expositie wordt gevormd door afbeeldingen van reformatoren uit de omvangrijke collectie van het Melanchthonhaus, aangevuld met bijzondere bruiklenen. Afbeeldingen van reformatoren waren destijds een belangrijk communicatiemiddel. Zo kijkt een zelfbewuste Luther van Lucas Cranach de oudere (1472-1553) de kijker recht in de ogen en laat hij strijdvaardig zien dat hij geen duimbreed zal wijken. Geheel anders is het portret van Philippus Melanchton van Lucas Cranach als een universele geleerde. Melanchthons ernstige, plooirijke gezicht drukt de zorg om de kerk uit.

Kracht van beelden

Kunsthistorica dr. Maria Lucia Weigel, leider van het onderzoeksproject achter de expositie, licht toe dat de Reformatie de kracht van beelden gebruikte om het ‘nieuwe’ geloof te verwoorden en te communiceren. „Het portret heeft aan de Reformatie een gezicht gegeven. Het was bedoeld om de geloofwaardigheid van de vertegenwoordigers te onderstrepen. Latere schilders oriënteerden zich meestal nauwlettend op de kopergravures en houtsnedes uit de zestiende eeuw en veroorloofden zich slechts kleine veranderingen.”

Voor de huidige kijkers ontsluit zich de diepe beeldsymboliek maar moeizaam, denkt Weigel. „Toch heeft elk beeld een godsdienstige uitstraling, zoals de manier waarop Luther in verbinding werd gebracht met de Bijbel. De symboliek is ontleend aan de beeldtradities uit de oudheid. Romeinen en Grieken maakten portretten slechts van hooggeplaatste personen. Met de verbreiding van de afbeeldingen van de reformatoren hebben de propagandisten van de Reformatie hun aandeel gehad in het ontstaan van een protestantse heiligencultus. De protestantse geschiedschrijving wortelt in de zestiende eeuw, toen de rumoerige tijd als heilsgeschiedenis werd beleefd.”

Online

De portretten zijn online te bekijken op de website melanchthon.com. Het onderzoeksproject en de expositie worden gesponsord door onder meer de stad Bretten en de Melanchthonvereniging Bretten.