De ”ZoCo” van de CSFR, die tot en met vrijdag duurt, heeft dit jaar als thema ”Omgaan met angst”. Andries Visser, wiskundige, theoloog, filosoof en Kierkegaardkenner, ging dinsdag in op het begrip angst bij de Deense filosoof Søren Kierkegaard.

Kierkegaard was de eerste West-Europese denker die angst tot een hoofdthema maakte en aan het begrip angst een afzonderlijk boek wijdde. Kierkegaards gedachten over de angst zouden een heilzame correctie kunnen zijn op de huidige maatschappelijke waan dat rampen te vermijden zijn door het steeds opnieuw opstellen van protocollen en het nemen van veiligheidsmaatregelen, zei Visser.

Kernprobleem

Samen met zijn vrouw, theologe Lineke Buijs, vertaalde Visser inmiddels acht boeken van Kierkegaard vanuit het Deens in het Nederlands. Voorafgaand aan zijn lezing deelde hij mee dat over enkele maanden een nieuwe vertaling van het boek ”Het begrip Angst” van Søren Kierkegaard zal verschijnen.

Volgens Visser was Kierkegaard de eerste die het begrip angst tot een thema maakte. Toen de Deense filosoof zijn boek in 1844 publiceerde, was hij zijn tijd ver vooruit. „Pas na de Tweede Wereldoorlog ontstond het inzicht dat de angst een kernprobleem van de huidige tijd is.”

Visser legde aan de ongeveer honderd studenten uit dat Kierkegaard de eerste was die angst van vrees onderscheidde. Angst heeft volgens Kierkegaard te maken met het onbestemde en ongewisse van de toekomst. Angst moet niet worden ontkend maar worden doorleefd, dan wordt pas echt een goede les geleerd, zo gaf Visser de door hem bewonderde Deense denker weer.

Hij behandelde niet alleen Kierkegaards gedachten over de angst, maar gebruikte zijn analyses om de manco’s van de huidige maatschappij bloot te leggen. Net als in Kierkegaards tijd is er nu geen plaats voor de tragiek en het lijden, aldus Visser, terwijl die bij het leven horen. In plaats van de angst voor het ongewisse voluit te erkennen, bedenken zogenoemde veiligheidsdeskundigen steeds meer protocollen en uitgebreidere veiligheidsmaatregelen om toekomstige rampen uit te sluiten.

Visser wees op de „doorgeschoten veiligheidsmaatregelen” bij luchthavens die tot „mensonwaardige en mensonterende situaties” leiden. De veiligheidsindustrie heeft volgens hem dictatoriale trekjes. Ook in de gezondheidszorg heersen protocollen en staan niet menselijke relaties centraal. „Door de claimcultuur die vanuit Amerika overwaaide, zijn artsen en verplegers bang om fouten te maken en houden zij zich mechanisch aan het protocol.”

Ter illustratie noemde Visser het voorbeeld van een vrouw die zonder problemen kinderen kreeg maar werd gedwongen in het ziekenhuis te bevallen toen bleek dat zij van een tweeling in verwachting was. Het protocol schrijft voor dat tweelingen alleen in het ziekenhuis geboren mogen worden. Ook het belang van een patiëntendossier wordt volgens hem overschat, alsof deze maatregel lijden en ziekte kan uitsluiten.

Geloof

De theoloog besloot zijn lezing met het verbinden van Kierkegaards gedachten over de angst met de huidige trend om zich bij voorbaat voor alle rampen en lijden in te dekken. „Kierkegaard wijst een andere weg, namelijk het erkennen en onder ogen zien van de angst. Als de huidige maatschappij zou leren dat tragiek en lijden bij het leven horen dan zouden er meer geloof en vertrouwen zijn. Dan zou de veiligheidsindustrie niet zo’n grote invloed hebben en zouden de verzekeringsmaatschappijen die inspelen op de angst hun premies kunnen verlagen.”

Woensdag hield dr. G. A. van den Brink, hersteld hervormd predikant te Rotterdam-Kralingse Veer een referaat over angst in het kader van de eindtijd.