Schenker middeleeuws kerkraam had weinig invloed op invulling
UTRECHT. De schenkers van gebrandschilderde glasramen in middeleeuwse kerken hadden maar beperkt invloed op de vormgeving van die ramen. Het kerkbestuur had een dikke vinger in de pap.
Dat concludeert kunsthistorica Charlotte Dikken in haar proefschrift over de functie van middeleeuwse kerkramen dat zij vrijdag aan de Universiteit Utrecht (UU) verdedigt. Dikken onderzocht 260 gebrandschilderde glazen van voor de Reformatie in Nederland en België. „Daarmee is haar onderzoek een van de grootste naar dit onderwerp ooit”, stelt de UU.
Veel gebrandschilderde glazen werden aan kerken geschonken door rijke personen of instellingen zoals vorsten, edelen, bisschoppen en kapittels. „Het was hun plicht om het huis van God te versieren, maar zij kregen wel iets terug voor hun gulle gaven: er werd gebeden voor hun zielenheil”, stelt Dikken.
Reclamebord
Daarnaast waren de glazen uitstekend geschikt als communicatiemiddelen. „Ze waren vaak groot, kleurrijk en prominent geplaatst. Het is dus niet voor niets dat ze weleens de reclameborden van de middeleeuwen worden genoemd. De schenkers gaven er vaak een politieke of sociale boodschap mee af. De Habsburgers lieten in een raam in Brussel wapenschilden opnemen van alle plaatsen in hun territorium.”
Toch konden de schenkers niet zomaar alles op de ramen laten afbeelden. „Ze hadden rekening te houden met praktische beperkingen, zoals de beschikbare ruimte, en met de politieke situatie. Daarnaast speelden de wensen van de ontvangers een grote rol: zij hadden ideeën over wat wel of niet wenselijk was in hun kerk, die immers het huis van God was. In Gouda stond vooraf vast welke afbeeldingen er op de ramen moesten komen, voordat de beheerders, de kerkmeesters, naar potentiële schenkers gingen. De schenker kon niet zomaar zelf een voorkeurafbeelding kiezen.”
Gouda
Veel voorreformatorische ramen bevatten Bijbelse taferelen. „Een behoorlijk aantal ramen toont scènes uit het leven van Christus. Dat is vooral het geval bij de ramen in het koor, het allerheiligste deel van de kerk. Ook het leven van de patroonheilige van de kerk krijgt daar vaak aandacht.”
In Nederland is de Sint-Janskerk in Gouda de beste plek om voorreformatorische ramen te zien, zegt Dikken. „In de kerk bevinden zich nog veertig van die ramen. Het is verder helaas niet zo goed gesteld met de ramen in ons land: de Oude Kerk in Amsterdam heeft er nog drie van voor de Reformatie, de Grote Kerk in Den Haag twee, en verder gaat het om slechts enkele ramen.”
