Een praktisch-theologische vraag die aan de orde zal komen in de nieuwe opleiding tot geestelijk verzorger in de krijgsmacht. De Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in Groningen en de Protestantse Geestelijke Verzorging (PGV) bij Defensie ondertekenden woensdag een samenwerkingsovereenkomst voor deze opleidingsroute. Zo’n vijftig belangstellenden waren daarbij aanwezig.

De specialisatie, die studenten vanaf augustus kunnen kiezen, richt zich op het „bijeenbrengen van bestaande kennis en de ontwikkeling van nieuwe kennis over geestelijke verzorging in de krijgsmacht”, legde PThU-docent praktische theologie dr. Theo Pleizier uit.

Begin deze maand bracht hij een werkbezoek aan de protestantse geestelijke verzorging op een NAVO-basis in Afghanistan. Het werk van krijgsmachtpredikanten riep bij dr. Pleizier veel praktisch-theologische vragen op, die hij woensdag met de aanwezigen deelde. „Hoe breng je God ter sprake in de huiskamer, waar ook de niet-gelovige zich welkom moet weten?”

Hij vroeg zich af hoe predikanten ruimte kunnen scheppen voor „ervaringen van genade.” Een militair vertelde hem naar een bezinningsmoment op de basis te gaan omdat dat „het enige moment in de week is waarin ik niets van anderen nodig heb en ik niets aan anderen hoef te leveren.” Dr. Pleizier: „Is dit wat werken in een totale organisatie met zich meebrengt? Dat je waarde als mens wordt bepaald door hoe nuttig je bent?”

De aanwezigheid van een predikant tijdens een missie vraagt om een goede doordenking, benadrukte hij. „Hij draagt niet bij aan de fysieke veiligheid van militairen. Hij of zij is immers ongewapend en moet zelf beveiligd worden. De presentiebenadering heeft zijn grenzen.”

Ook is volgens dr. Pleizier de vraag interessant hoe een krijgsmachtpredikant functioneert in een hechte gemeenschap, zonder het directe contact met een geloofsgemeenschap. ‘Hoe vertolkt hij het Evangelie vanuit een geestelijke betrokkenheid op het christelijke geloof, in verbinding met de kerk die zendt en in verbinding met de mens die niet of nauwelijks kan geloven en waarin de predikant zich vaak herkent?”

Drie krijgsmachtpredikanten gaven woensdagmiddag een korte impressie van hun werk. Ds. Helga Knegt, legerpredikant in Havelte, vertelde dat ze op de meest onverwachte momenten vaak de beste gesprekken heeft. „Als je samen kou lijdt, samen onder de modder zit of onder de douche staat. Gedeelde kwetsbaarheid verbindt.”

Ds. Stefan Dijkhuizen, geplaatst bij de onderzeedienst van de Koninklijke Marine, vertelde over zijn bijdrage aan de morele vorming van jonge matrozen. „Als je mensen leert schieten, moet je hen eerst leren praten”, citeerde hij een collega.

Ds. Piet van Duijvenboden, legerpredikant bij de Koninklijke Luchtmacht, vervult zijn taak als legerpastor vooral door „rond te lopen.” Tijdens zijn uitzending naar Afghanistan probeerde hij zo veel mogelijk aan te sluiten bij de situatie waarin militairen zitten. Na een heftige week hield hij een overdenking met als titel ”Rust na de storm” naar aanleiding van Markus 4. „Sommige woorden gaan jarenlang, nee, een leven lang mee.”

De nieuwe opleiding, een unicum in de wereld, is een specialisatie binnen de master van gemeentepredikant aan de PThU. De PThU is verantwoordelijk voor de opleiding van een student tot theoloog, maar neemt geen predikanten aan. Dat blijft de verantwoordelijkheid van Defensie. De nieuwe studenten zullen hun stages bij Defensie uitvoeren. De Groningse universiteit overweegt een postacademische route te starten voor degenen die al een universitaire opleiding hebben afgerond en het legerpredikantschap overwegen.

Hoofdkrijgsmachtpredikant ds. Klaas Henk Ubels ziet de te starten opleiding als een mooie mogelijkheid om te investeren in nieuwe mensen. Defensie kent pakweg 45 protestantse gv’ers, met een gemiddelde leeftijd van ongeveer 40 jaar. Zij gaan tussen hun 55e en 60e met functioneel leeftijdsontslag. Over tien tot vijftien jaar moet er dus een nieuwe lichting aantreden „Ik ben bang dat de terugloop van het aantal predikanten harder gaat dan de leegloop in de kerk. Deze samenwerking is voor mij daarom een klein wonder.”

De moraal van een militair

Ds. Jan Peter van Bruggen, vlootpredikant bij de Koninklijke Marine, hield woensdagmiddag een korte presentatie over zijn promotieonderzoek. Dat gaat over de morele verantwoordelijkheid van militairen bij uitzending.

Wat betekent het wanneer je militairen moreel verantwoordelijk acht terwijl ze toch vooral bevelen moeten opvolgen? En als hun persoonlijke moraal hen in conflict brengt met de moraal van de missie, is daar dan ruimte voor?

Ds. Van Bruggen hoopt met deze promotiestudie de praktijk van de persoonlijke moraal van uitgezonden militairen te verhelderen. Het onderzoek wordt begeleid door de vakgroep ethiek van de PThU en vanuit de Nederlandse Defensie Academie in Breda.