Europa’s langstregerende keizerin heette eigenlijk Sophia Auguste Frederika van Anhalt-Zerbst, en was maar een prinses uit een klein Duits vorstendom, totdat er werd bedisseld dat ze moest trouwen met tsaar Peter III van het grote Russische rijk. Ze was toen nog maar 14 jaar. Catharina, ging ze heten.

Catharina de Grote (1729-1796) legde de basis voor de Hermitage, het kunstmuseum in Sint-Petersburg dat sinds 2009 een zusterinstelling in Amsterdam heeft. En het is precies daar dat vrijdag de tentoonstelling ”Catharina, de Grootste. Zelfgeslepen diamant van de Hermitage” werd geopend. Volgens het museum ontrafelt het het leven en de mythes van Europa’s grootste keizerin. En dat gebeurt 250 jaar nadat zij met een opzienbarende kunstaankoop de Hermitage stichtte.

Talentvol

De Grote werd ze genoemd. De Grootste wilde ze zijn. Ze bereikte de hoogste positie van het land doordat ze haar echtgenoot aan de kant zette, nog geen halfjaar nadat hij de troon besteeg. Ze vond hem ongeschikt voor zijn functie. Hij werd gearresteerd, verbannen, gewurgd.

Toen had Catharina de macht. „Ze had een ambitieuze agenda, met hervormingen in het hele tsarenrijk”, omschrijft de Hermitage het stempel dat ze op haar land zette. „Ze keek en handelde vooruit. Ze kende tegenslagen, maar bracht vooral veel tot stand. Ze had een enorme passie voor kunst. Ze heeft meer betekend dan wie ook voor ’s werelds grootste kunstcollectie.

Ze was een verlicht despoot, die correspondeerde met Voltaire en Diderot. Ze breidde haar rijk uit met een gebied zo groot als Frankrijk, inclusief de Krim. Ze had bij dat alles een fijne neus voor getalenteerde mensen om haar te helpen, zoals de gebroeders Orlov en haar belangrijkste minnaar, Potemkin. Ze was de diamant die zij zelf sleep.” En: „Haar bewind valt zonder meer te typeren als een periode van stabiliteit, een tijdperk van Russische macht en glorie en een bloeiperiode van het Russische hof.”

IJdelheid

Uit de loftuitingen van tijdgenoten komt ze naar voren als een intellectuele hoogvlieger, die energiek optrad en tactisch en handig manoeuvreerde. Maar het zijn sterke benen die de weelde kunnen dragen. „IJdelheid is haar afgod; succes en vleierij hebben haar verpest”, constateerde haar Oostenrijkse collega, keizer Jozef II. De Franse baron de Corberon deed ook een duit in het zakje: „Catharina is een weergaloze huichelaarster. Ze is een heilig boontje, teder, trots, majestueus, beminnelijk; maar diep in haar hart is ze alleen trouw aan zichzelf en volgt ze louter haar persoonlijke belangen, waarbij ze geen middel schuwt om deze te verwezenlijken.”

De tsarina versleet de ene jonge minnaar na de andere; het precieze aantal is onbekend. Gelovig was ze niet; ze hing de idealen van de verlichting aan, al paste ze die alleen toe als het haar macht ten goede kwam. Nadat de filosoof Voltaire was overleden, kocht ze de 6000 boeken die hij bezat.

En zo leefde het dubbeltje dat een kwartje geworden was, de prinses uit het Duitse vorstendommetje die ruim 34 jaar stevig op de Russische troon zat, in een wereld vol aardse pracht en praal. En iets daarvan is nu te zien in de Nederlandse hoofdstad. Daar laten ruim 300 objecten uit de Hermitage van Sint-Petersburg de Nederlanders kennismaken met Catharina’s leven.

Kroon vol diamanten

Er zijn japonnen, sieraden, snuifdozen, schilderijen, beeldhouwwerken, portretten. En cameeën, niet te vergeten: edelstenen waarin voorstellingen waren uitgeslepen. De keizerin was er verzot op. Ze bezat er 10.000, en aan enkele tientallen ervan kunnen bezoekers in Amsterdam zich nu vergapen.

Vorige maandag arriveerde een van de topstukken van de expositie: het model van de Grote Tsarenkroon van het Russische Rijk, gemaakt van witgoud, ingelegd met 74 witte parels en 11.352 diamanten en bekroond met een robijnrode edelsteen (rubelliet). Een herinnering aan de monarch die de Krim veroverde. Geschiedenis is soms verrassend actueel.

De expositie ”Catharina, de Grootste. Zelfgeslepen diamant van de Hermitage” is tot 15 januari 2017 te bezichtigen in de Hermitage, Amstel 51 in Amsterdam.
>>hermitage.nl