De inwoners van Groot-Brittannië stemmen morgen in een referendum over de vraag of hun land lid moet blijven van de Europese Unie. Volgens de opiniepeilingen wordt het een nek-aan-nekrace. Beide uitkomsten zijn reëel: een brexit of een bremain.

Een voor de hand liggende vraag is: Wat zijn de gevolgen van een brexit voor Nederland en Europa? Leidt een brexit tot economische en politieke chaos, of zal de schade wel meevallen? Er is over deze vraag al veel gezegd en geschreven door wetenschappers en politici. Minder aandacht is er voor de vraag wat een brexit betekent voor de invloed van Nederland in Europa. Wat blijkt: als Groot-Brittannië de EU de rug toekeert, verliest Nederland, samen met Ierland, Luxemburg en Zweden, veel invloed op de besluitvorming in Brussel.

Raad van Ministers

De Raad van Ministers, de Europese Commissie en het Europees Parlement vormen de belangrijkste instituties van de EU als het om besluitvorming gaat. De Commissie kan als enige instantie met nieuwe beleidsvoorstellen komen. Het Parlement en de Raad van Ministers stemmen vervolgens over deze voorstellen.

De Raad van Ministers vergadert in verschillende samenstellingen. Als het om financiële of economische voorstellen gaat, komen de ministers van Financiën van de EU-lidstaten bijeen. Als het om bijvoorbeeld landbouw gaat, treffen de ministers van Landbouw elkaar.

Het is interessant om te bekijken in hoeverre de Britse ministers in de afgelopen jaren in de raad hetzelfde hebben gestemd hebben als de Nederlandse ministers. Een lidstaat die vaak hetzelfde stemt als Groot-Brittannië zal invloed verliezen in het geval van een brexit. Dat land verliest een bondgenoot in de raad. Het zal voor zo’n land moeilijker worden om een meerderheid te vinden voor de voorstellen die het zelf ook ondersteunt.

De Britten nemen in Europa vaak geïsoleerde posities in. De grootste bondgenoten van Groot-Brittannië in de raad zijn: Ierland, Luxemburg, Zweden en Nederland. Hoewel er andere bondgenoten zijn als het op besluiten in de raad aankomt, zou Nederland met een brexit dus een belangrijke bondgenoot verliezen. Het ligt in de lijn der verwachting dat in het geval van een brexit de besluiten die de EU neemt daarom ook minder dicht bij de voor Nederland gewenste uitkomst liggen dan nu het geval is.

Domeinen

Een analyse van besluiten in de raad leert op welke beleidsterreinen de Nederlandse invloed het meest zal afnemen in het geval van een brexit. De Raad van Ministers buigt zich in verschillende samenstellingen over negen verschillende beleidsdomeinen. Nederland verliest vooral invloed tijdens vergaderingen over het domein vervoer, telecommunicatie en energie, het domein milieu en het domein onderwijs, jeugdzaken, cultuur en sport.

De gevolgen van een brexit verschillen per lidstaat. De meeste lidstaten verliezen, evenals Nederland, invloed in een of meer van de genoemde domeinen. Uitzonderingen vormen Oostenrijk, Frankrijk, Italië, Malta en Polen. Voor deze landen verandert er nauwelijks wat mocht het komen tot een brexit.

Finland zou invloed winnen in de raadsvergadering over het milieu, maar invloed verliezen in het domein landbouw en visserij. Gezien de verschillen tussen de Finse en de Britse landbouw enerzijds en de rol van de landbouwsector in bijvoorbeeld Nederland en Frankrijk anderzijds, komt dat niet als een verrassing.

De enige lidstaat die duidelijk invloed zou winnen op het gebied van besluitvorming in de Raad van Ministers is Duitsland. De winst betreft het beleidsdomein economische en financiële zaken en het domein werkgelegenheid, sociaal beleid, volksgezondheid en consumentenzaken.

De Duitse ‘winst’ heeft te maken met de tegenovergestelde posities die beide landen vaak innemen tijdens vergaderingen over deze domeinen. Terwijl Duitsland vanouds een verdergaande Europese samenwerking bepleit, is Groot-Brittannië meestal terughoudender. Zo doen de Britten bijvoorbeeld niet mee met Schengen, het verdrag dat paspoortvrij reizen mogelijk maakt. En waar Duitsland bijvoorbeeld pleit voor sociale wetgeving op Europees niveau, denkt de Britse regering daar vanuit een meer liberale (Angelsaksische) economische traditie anders over.

Vreugde

Kortom, een EU zonder Groot-Brittannië is een EU met voor Nederland minder invloed op de besluitvorming. De Europese besluiten zullen na een brexit in Nederland dan ook met (nog) minder vreugde worden ontvangen.

De auteur is als universitair docent economie verbonden aan de universiteit Karlstad (Zweden). Hij deed voor het Vlaams Instituut voor Economie en Samenleving (Universiteit Leuven, België) onderzoek naar het stemgedrag in de Raad van Ministers.