Tot een jaar geleden had Visscher –neuroloog in het Admiraal De Ruyter Ziekenhuis in Goes, met kinderneurologie als specialisatie– weinig oog voor de invloed van digitale media op het brein. Op een internationaal congres werd hij met zijn neus op de feiten gedrukt. „Een Amerikaanse collega wees op de destructieve gevolgen van met name socialemediagebruik voor de hersenen. Inmiddels begint dat besef ook door te dringen onder Nederlandse neurologen.”

Visscher, lid van de christelijke gereformeerde kerk in Goes, verdiepte zich extra in het thema toen hij recent een lezing verzorgde voor Studium Generale van Driestar hogeschool. „Ik verdiepte me in het boek ”Ontketen je brein” van de Vlaamse hoogleraar Theo Compernolle. Daarin schrijft hij wat nieuwe media met je brein doen. Dat was een eye-opener voor me.”

Sinds een jaar vraagt Visscher een patiënt standaard naar zijn mediagebruik. „Recent had ik een jongen van een jaar of twaalf in behandeling die slecht sliep. Ik heb zijn moeder toen geadviseerd zijn smartphone ’s avonds in beslag te nemen. Op een avond kwamen honderden app-berichten binnen. Vind je het gek dat hij slecht slaapt.”

Welke gevolgen heeft het gebruik van nieuwe media?

„Er zijn lichamelijke effecten: nekklachten bijvoorbeeld, omdat mensen veel over hun apparaat gebogen zitten en een slechte houding aannemen. Maar ook veel neurologische klachten: slapeloosheid, concentratieproblemen, hoofdpijn, onrust, verminderde schoolprestaties. Daarnaast zijn er sociologische gevolgen: mensen denken minder abstract na als ze de hele dag prikkels verwerken. Ook het empathisch vermogen lijkt af te nemen.”

De Duitse hersenonderzoeker Manfred Spitzer noemt in zijn nieuwe boek de smartphone de nieuwe volksdrugs, verantwoordelijk voor tal van stoornissen. Mee eens?

„Jazeker. Sinds ik me erin verdiep, ben ik erg voorzichtig in gebruik van nieuwe media. Ik adviseer mijn kinderen ook terughoudend te zijn.”

Wat is de neurologische oorzaak van de problemen die u noemt?

„Compernolle maakt een mooie indeling van het brein: het reflexbrein dat reageert op snelle prikkels, het reflecterende brein dat diep nadenkt, en het archiverende brein dat informatie opslaat tijdens de slaap. Elke keer als er een app-berichtje, een tweet of een like binnenkomt, komt er in de hersenen dopamine vrij, een plezierhormoontje. Daaraan kan je brein verslaafd raken. Als je dagelijks honderden berichtjes binnenkrijgt, staan je hersenen constant in de alertheidsmodus. Bij elk piepje krijgt je brein een oplawaai, met als gevolg dat het niet toekomt aan reflectie maar opgejaagd en onrustig wordt.

Daar komt bij dat je brein maar één ding tegelijk goed kan doen. Als je gestoord wordt terwijl je geconcentreerd bezig bent, kost dat je hersenen extra capaciteit. Switchen tussen taken vergt veel cognitieve energie.”

Visscher vergelijkt mediagebruik meermalen met alcoholgebruik. „Ik denk dat meer mensen verslaafd zijn aan sociale media dan aan alcohol. Veel symptomen van alcoholverslaving komen overeen met mediaverslaving. Ik hoorde onlangs van een jongen die tijdens een vakantie in Frankrijk geen wifiverbinding had en daardoor begon te trillen. Dat zijn ontwenningverschijnselen. Een beetje puber wordt woest als er te lang geen internetverbinding is. En wie herkent niet het gevoel steeds te moeten kijken waar je smartphone is. Craving noemen we dat bij verslavingen.”

Sinds Visscher doordrongen is van de risico’s van digitale media adviseert hij patiënten het gebruik ervan te beperken. „Pas had ik een jongen met slaapproblemen. Hem heb ik geadviseerd de smartphone vaker uit te doen. Hij kreeg ook een slaapmiddel. Toen hij later terugkwam, sliep hij beter. Waar dat precies aan lag, is moeilijk te zeggen. Maar de smartphonemaatregel heeft waarschijnlijk effect gehad.”

U voerde tijdens uw lezing voor Studium Generale een pleidooi voor breinhygiëne. Wat is dat?

„Net als voor je lichaam zijn ook voor je hersenen netheid en reinheid nodig. We poetsen onze tanden, we knippen onze nagels, we eten netjes en schrokken niet. Die hygiëne is van belang voor een gezond lichaam. Ons brein moeten we ook schoon houden. We kunnen het niet straffeloos en onbeperkt vullen met een informatie. We moeten de kwantiteit aan prikkels beperken.

Ook de kwaliteit van de informatie doet ertoe. Zo kun je een vertekend beeld van seksualiteit krijgen, als je naar pornografische beelden kijkt. Het zien van gewelddadige video’s kan leiden tot gewelddadig gedrag. Ik zag ooit schokkende filmfragmenten over demonische krachten; dat deed iets met me. Beelden blijven haken in je hersenen, of je dat nu in de gaten hebt of niet. Op een later moment kun je er last van krijgen. De smerigheid van de wereld is slecht voor je hoofd.”

Wat betekent breinhygiëne concreet?

„Mediagebruik beperken tot hooguit twee uur per dag. En media niet gebruiken als een speen voor kinderen om ze stil te houden. Ouders en opvoeders moeten ook niet bang zijn om regels te stellen. Geen smartphone krijgen voor je zestiende levensjaar is geen gek idee. Uit onderzoek rond alcoholverslaving weten we dat hoe later jongeren gaan drinken, hoe kleiner de kans is dat ze verslaafd raken. Het besef in Nederland dat alcohol op jonge leeftijd niet gewoon is, is goed doorgedrongen. Ik hoop dat dat besef rond de smartphone ook zal ontstaan.

Let erop dat werk en privé niet erg door elkaar gaan lopen. Een werkgever die werknemers verplicht ook ’s avonds e-mails snel te beantwoorden, is niet goed bezig. De avond is de avond. Het is voor de productiviteit van een werknemer belangrijk dat hij rust heeft.

Een medialoze dag is gezond voor je brein: even losraken van de dagelijkse prikkels. Ook in seculiere media lees ik daarover. Het vierde gebod is er niet voor niets. We kunnen zo’n smartphoneloze dag toch goed op zondag houden?”