Op verjaardagsfeestjes in januari wordt het William Gielen al gevraagd: Wat gaan jullie dit jaar doen? „Koningsdag leeft in Voort­huizen”, merkt de secretaris van de Oranjevereniging telkens weer. „De mensen verwachten gewoon dat er wat gebeurt. Prachtig, zeggen ze dan, ’s middags een mooi programma voor de kinderen, ’s avonds een leuke optocht en aardige muziek.”

De Voorthuizense Oranjevereniging heeft in de 88 jaar van haar bestaan een naam opgebouwd met Koninginnedag en Koningsdag. De allegorische optocht met versierde wagens trekt een paar duizend toeschouwers. Ook wagens uit omliggende dorpen en gemeenten rijden daarin mee. Die zijn ’s ochtends in de eigen plaats te zien en gaan ’s avonds in Voorthuizen op her­haling. De muzikale afsluiting van het Oranjefeest is eveneens een publiekstrekker.

Stamppot

Organisatoren van de Oranjefestiviteiten in de regio kennen de roem van Voorthuizen. „In november eten we met de Oranjeorganisaties van alle kernen in de gemeente Barneveld stamppot bij de burgemeester. Daar worden de voorlopige plannen voor volgend jaar besproken. Het is een compliment als je dan van de Oranjestichting in Barneveld hoort: Wij hebben geen avondprogramma meer, daarvoor moet je in Voorthuizen zijn. Bestuursleden uit een ander dorp zeiden: In de vooravond doen we niets, iedereen is immers bij de alle­gorische optocht in Voorthuizen. Prachtig toch?”

Het programma voor Koningsdag verschilde dit jaar niet veel van dat van voorgaande edities: puzzel­rit met bingo, kinderoptocht, kinderactiviteiten en -attracties, kleedjesmarkt, volksspelen, het ”tap-toetje” met enkele muziekkorpsen, een allegorische optocht en een muzikaal avondprogramma. „We proberen steeds wat te vernieuwen. Vorig jaar zijn we begonnen met lasergamen voor kinderen. Een succes, daarom was het er deze keer weer.”

De negen bestuursleden en circa vijftien commissieleden van de Oranjevereniging zijn het hele jaar bezig voor één dag. „Daar komt het wel op neer. Alles draait om 27 april”, zegt Gielen. „Onze andere evenementen zijn bedoeld om inkomsten te verkrijgen voor Koningsdag: de kermis die we al 42 jaar houden, en sinds enkele jaren de oogstdag in augustus. We vergaderen acht tot tien keer per jaar, voornamelijk om Koningsdag voor te bereiden. Direct na de zomervakantie beginnen we, twee weken voor Koningsdag is de laatste vergadering. Maar voor 
1 februari moeten de vergunningen al zijn aangevraagd.”

Grootste vereniging

De Oranjeverenging, die in samen­werking met de plaatselijke kerken ook de organisatie van de dodenherdenking op 4 mei voor haar rekening neemt, heeft circa 1600 betalende leden. „We zijn de grootste vereniging van het dorp, groter dan Plaatselijk Belang. We hebben vooral gezinsleden, die 18 euro per jaar afdragen. Daar betalen we eigenlijk alleen het avondprogramma van. De hele dag kost ons 80.000 euro. Kinderen tot 15 jaar doen gratis mee op die gezinskaart. Er is een gezin met zeven kinderen, waar kan dat elders nog een hele dag vertier hebben voor 18 euro?”

De Oranjevereniging heeft een eigen terrein. „In de jaren vijftig of zestig heeft een Oranjegezinde jonkvrouw die hier veel grond had, ons dat geschonken. Voordeel is dat we op tijd kunnen beginnen met de opbouw voor Koningsdag.”

Belangrijk voor Koningsdag zijn de vrijwilligers. „Zo’n zestig tot zeventig. Die zijn hard nodig. Alleen al voor het kindervermaak ruim twintig. Op Koningsdag zijn we gewoon een bedrijf. We pakken met z’n allen aan. Als we iets verzinnen, denken we er even over na en dan doen we het gewoon. Het mooiste voorbeeld is dat van de ochtend na de geboorte van kroonprinses Amalia. Bij alle bebouwdekomborden deelden we warme chocolademelk en beschuit met muisjes uit aan iedereen die Voorthuizen uit- of inreed. Binnen een paar uur na de bekendmaking van de geboorte hadden we het met medewerking van de supermarkten geregeld.”

De band met het Oranjehuis is voor de Voorthuizense vereniging wezenlijk. Gielen: „Dat staat bovenaan in onze statuten: voor koningin en vaderland, inmiddels gewijzigd in: voor koning en vaderland. Natuurlijk zullen er mensen zijn voor wie het op 27 april vooral om het feestje gaat, maar voor de bestuurs- en commissieleden speelt Oranje absoluut een rol. Dat is opvoeding, hè. Ik kreeg het van huis uit mee.” In het verenigings­gebouw hangen veel Oranjefoto’s, een forse vitrine­kast herbergt Oranjemokken, -lepels en -tegels, vaak verkregen uit particuliere verzamelingen. Gielen, glimlachend: „Een republikein zou hier helemaal gek worden, denk ik.”

serie

De vereniging

Hoe is het met het verenigingsleven in Nederland gesteld? Bloeit het nog zoals vroeger? Vandaag deel 2: de Oranje­vereniging.

Zo’n 1000 clubs voor viering
27 april

Hoeveel Oranjeverenigingen er zijn? Secretaris ds. D. H. J. Steenks van de Koninklijke Bond van Oranjeverenigingen in Nederland (KBOV) kan het niet zeggen. „Harde cijfers heb ik niet. Ongeveer duizend verenigingen, stichtingen, commissies en comités organiseren de lokale Koningsdagfestiviteiten, schat ik. Soms in dorpjes met een heel beperkt budget, elders met veel meer mogelijkheden.” De bond heeft 320 leden.

Lang niet altijd is voor de verenigingsvorm gekozen. „Toen wij hier in Woudenberg vijf jaar geleden met een Oranjecomité begonnen, werd dat een stichting. Een stichtingsbestuur is flexibeler dan een vereniging, werft donateurs en hoeft geen ledenvergaderingen te beleggen. Maar een stichting mist wel meer direct contact met de achterban.”

De KBOV presenteert zich op zijn website als een beweging van Oranjegezinden. „De belangrijkste doelstelling is het versterken van de band met het Oranjehuis.” Steenks: „Het verschilt per vereniging en per persoon. Velen vinden het gewoon leuk om een dorpsfeest te organiseren, maar koningsgezindheid is vaak wel de onderliggende drijfveer.”

De bond ziet het ook als zijn taak om „zich te bezinnen op de wijze waarop in deze tijd een zinvolle bijdrage geleverd kan worden aan de opbouw van onze parlementaire monarchie.”

De eerste Oranjeverenigingen dateren van de jaren 20 van de vorige eeuw. De viering van de verjaardag van koningin Wilhelmina op 31 augustus werd destijds steeds meer een volksfeest.