400 jaar kerk langs Lekkerlandse dijk
„Er moet nog heel wat water door de Lek stromen voordat...” Een uitdrukking die Lekkerlanders gebruiken om aan te geven dat iets nog lang op zich zal laten wachten. Met deze uitdrukking begint Jo Molenaar zijn boek over de hervormde gemeente Nieuw-Lekkerland, die 400 jaar bestaat.
„Want de Lek zal blijven stromen. Wie op de Lekdijk naar de rivier kijkt, ziet het voor zich. Het roept de gedachte op dat het wel altijd zo geweest zal zijn. Niets is echter minder waar”, begint Molenaar te vertellen.
Ruim 500 bladzijden en minstens zo veel illustraties telt het jubileumboek ”Gods akkerwerk, Gods gebouw. Vier eeuwen kerk langs de dijk in Nieuw-Lekkerland”. Zeven jaar werkten Molenaar, tot 2005 locatiedirecteur van de Guido de Brès in Rotterdam, en de archiefcommissie van de hervormde gemeente eraan.
Molenaar –van jongs af aan lid van de gemeente en met een enkele onderbreking achttien jaar ouderling– deed onderzoek in het archief onder de kerkzaal van het bedehuis aan de Lekdijk en in het Nationaal Archief in Den Haag. In de consistoriekamer van de hervormde kerk vertelt hij erover, samen met jeugdwerkleider Henk den Ouden, die voorzitter is van de jubileumcommissie.
Oversteek
Tot ongeveer 1616 hoorden de hervormden in Nieuw-Lekkerland bij het aan de overkant van de rivier gelegen Lekkerkerk, vertellen de twee. De predikant daar maakte regelmatig de oversteek om een dienst te leiden in het dorp. Door de weersomstandigheden kwam het echter ook vaak voor dat de oversteek niet gemaakt kon worden, vertelt Molenaar. De behoefte aan een eigen predikant werd groter, en uiteindelijk werd ermee ingestemd dat Nieuw-Lekkerland zelfstandig werd en bij de classis Dordrecht zou gaan horen.
Op 20 maart 1616 werd ds. G. Verstegen bevestigd als eerste predikant van de hervormde gemeente. Van die tijd is in de archieven weinig bewaard gebleven. Molenaar: „Het oudste notulenboek dat we hier hebben, dateert van 1776. Er moet ook een zogenoemde kerkenraadskist geweest zijn, die na het overlijden van ds. Petrus van der Velden in 1723 nog op tafel kwam, maar later spoorloos is verdwenen.”
Vinger in de pap
Toch heeft Molenaar dankzij de archieven van de classis Dordrecht, die in Den Haag bewaard worden, een goed beeld gekregen van de begintijd. „De classis hield keurig bij wie er werd beroepen en hoe dat beroep tot stand kwam. Bij het beroep op proponent Van der Velden in 1681 bleek de ambachtsheer Balthasar Coymans, die in Haarlem woonde, een flinke vinger in de pap te hebben. Hij wilde het beroep tegenhouden. Volgens mij niet per se omdat Van der Velden een rechtzinnig man was, maar enkel en alleen om zich te laten gelden. Helaas heb ik de procedure bij het Hof van Holland niet kunnen vinden om dit uit te pluizen. Uiteindelijk ging het beroep toch door en kreeg de gemeente een zegenrijke tijd onder de bediening van ds. Van der Velden.”
Ds. Van der Velden stuitte bij zijn komst op veel weerstand, ontdekte Molenaar. Hij preekte bij zijn intrede uit 2 Korinthe 5:20: „Zo zijn wij dan gezanten van Christus’ wege, alsof God door ons bade: wij bidden van Christus’ wege, laat u met God verzoenen.” Molenaar: „Met name een vrouw in de gemeente werkte de predikant enorm tegen. Totdat ds. Van der Velden een droom kreeg waarin hij stond te preken en zag hoe de bliksem insloeg op de plaats waar die vrouw altijd zat in de kerk. Toen hij de volgende zondag werkelijk de preekstoel beklom, zag hij dat deze dame tot tranen toe geroerd werd. Na afloop kwam ze naar hem toe om haar schuld te belijden. Deze bekering is het begin geweest van een grote verandering in het dorp. Er kwamen meer mensen in de schuld, er ontstond een opwekking.”
Het kerkvolk in Nieuw-Lekkerland had in later eeuwen echter nog diverse opwekkingen nodig. „In de tijd van ds. Boele van Schagen, die van 1828 tot 1880 in Nieuw-Lekkerland stond, was de prediking liberaal. De predikant was zelfs lid van de vrijmetselarij. In zijn tijd kwamen er gezelschappen samen die het geloof vanuit bevinding met elkaar deelden. Eén keer per jaar belegden deze mensen in een timmerloods zondagse diensten waarin een afgescheiden dominee voorging.”
Avondmaalsmijding
Hoe zouden Molenaar en Den Ouden het kerkvolk van Nieuw-Lekkerland typeren? Er valt even een stilte. Den Ouden: „De fysieke isolatie van het dorp hier aan de dijk heeft het karakter van de mensen beïnvloed.” Molenaar: „In de zestiende eeuw leverden de mensen hier echt de strijd om het bestaan. In 1570, 1571, 1572 en 1574 stond de waard onder water na overstromingen. Je kunt wel nagaan wat dat betekende voor mensen die van het land moesten leven. Die overstromingen waren desastreus voor het boerenland. Hierdoor leerden de Lekkerlanders te leven in afhankelijkheid. Ook in religieus opzicht. Dat zie je nu nog wel terug.”
Den Ouden: „Onder jongeren zie ik een verlangen om de Heere echt te mogen leren kennen. Dat mag tot verwondering en dankbaarheid stemmen.”
Molenaar: „In de jaren twintig van de twintigste eeuw kwam met ds. G. Alers de rechtzinnige prediking terug. De kerkgang nam sterk toe, maar de avondmaalsmijding was enorm. Er gingen minder dan 10 van de ruim 650 kerkgangers aan. De visitatoren stelden dat aan de orde, maar konden de praktijk niet veranderen. Ik ben eens gaan kijken naar de Bijbelteksten die rond het heilig avondmaal bepreekt werden. Het is niet zo dat er alleen teksten gekozen werden die je het vuur aan de schenen legden; er zaten ook nodigende Bijbelgedeelten tussen.
Vroeger lag het accent meer op de noodzaak dat je moest kunnen vertellen hoe de Heere in je leven was gekomen. Tegenwoordig is er meer aandacht voor het verbond. De avondmaalsdeelname is sterk toegenomen. Dat betekent niet dat hier verbondsautomatisme gepreekt wordt. We zijn nog steeds een behoudende gemeente en in de prediking wordt opgeroepen tot persoonlijk geloof, oprechte bekering en om toe te nemen in de kennis van Christus.”
Heeft het onderzoek van Molenaar zijn blik op de gemeente veranderd? „Dat niet, maar ik ben wel nog meer onder de indruk geraakt van Gods trouw bij het bestuderen van de geschiedenis. Het was de Heere Die verschillende keren na een periode van verschraling de rechtzinnige prediking weer terugbracht.”
Boekpresentatie
Het jubileumboek ”Gods akkerwerk, Gods gebouw. Vier eeuwen kerk langs de dijk in Nieuw-Lekkerland”, waarin de geschiedenis van de hervormde gemeente Nieuw-Lekkerland staat opgetekend, wordt op vrijdagavond 27 mei gepresenteerd. Tijdens deze avond zal de auteur zijn boek inleiden en oud-predikant ds. J. Belder uit Dordrecht (1997-2002) een lezing verzorgen over het kerkelijk en geestelijk leven in de Alblasserwaard in de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. De bijeenkomst in de kerk aan de Lekdijk 118 begint om 19.30 uur.
Het boek kan ter plekke gekocht worden voor de speciale prijs van 29,90 euro. Ook tijdens de jubileumdag op 28 mei is het boek voor deze prijs te koop. Daarna is het werk voor 34,90 euro te koop bij christelijke boekhandels in de regio en via de website van christelijke boekwinkel De Parel
Afwegingen
De geschiedenis van de hervormde gemeente in Nieuw-Lekkerland is niet alleen een rooskleurige, zo veel maakt Jo Molenaar in zijn boek ”Gods akkerwerk, Gods gebouw. Vier eeuwen kerk langs de dijk in Nieuw-Lekkerland” wel duidelijk. Te denken valt aan een kwestie rond ds. Boele van Schagen (1828-1880). Hij werd ervan verdacht het met de dienstmeid aangelegd te hebben. Hoewel zijn vrouw en een gedeelte van de gemeente achter hem stond, stelde de classis hem een uiterste datum voor waarop de dienstmeid het huis uit moest zijn, anders zouden er maatregelen genomen worden. Dit om de schijn van kwaad te vermijden.
Wat waren de afwegingen van Molenaar om een dergelijke kwestie in het boek op te nemen? Molenaar: „Ik heb de grote lijn van de geschiedenis in het oog willen houden. Deze zaak had veel impact op de gemeente. Er zijn ook andere affaires voorbijgekomen die ik niet heb meegenomen in het boek. Soms omdat betrokkenen nog in leven zijn, soms simpelweg omdat ze niet per se nodig waren voor de verhaallijn.”
Ook rond de kerkscheuring in 2004 overwoog de auteur zorgvuldig wat hij aan het papier toevertrouwde. „Ik zat op dat moment zelf niet in de kerkenraad en heb me enkel en alleen op papieren bronnen gebaseerd. Al te heftige uitlatingen heb ik buiten het boek gehouden.”
Hervormd Nieuw-Lekkerland
De hervormde gemeente Nieuw-Lekkerland telt 930 doopleden en 515 belijdende leden. De gemeente, die tweemaal per zondag samenkomt in de dorpskerk aan de Lekdijk 118, rekent zich tot de Gereformeerde Bond binnen de Protestantse Kerk in Nederland. De gemeente heeft twee predikanten: ds. E. Gouda (2009) en ds. A. de Lange (2016).
Lees ook in Digibron
Ds. A. de Lange bevestigd als hervormd predikant in Nieuw-Lekkerland (RD.nl, 11-04-2016)
Ds. Gouda doet intrede in Nieuw-Lekkerland (Reformatorisch Dagblad, 13-07-2009)
Bij de kansel van: Nieuw-Lekkerland (Oude Paden, 01-12-2006)
Hervormde kerk Nieuw-Lekkerland officieel heropend (Reformatorisch Dagblad, 09-12-1994)
