Toen de Vlaamse auteur Dimitri Verhulst vorig jaar zijn lezers vergastte op een eigenzinnige hervertelling van de eerste vijf boeken van Mozes, reageerden veel Vlamingen verbaasd op de inhoud. Verhulst had de God van Mozes getekend als een god die incest, verkrachting en geweld goedkeurt en het Joodse volk opdraagt volken uit te moorden. En zo kenden veel Vlamingen God toch niet.

De verbazing onder zijn volksgenoten verbaasde prof. Patrick Loobuyck, verbonden aan de universiteiten van Antwerpen en Gent, weer. „In een land dat zo doordrongen is van godsdienstonderwijs blijkt niemand te weten wat er eigenlijk in de eerste boeken van de Bijbel staat”, noteerde hij vorig jaar november in een opiniebijdrage voor het Vlaamse tijdschrift Knack. Nota bene, schrijft hij, in Vlaanderen volgt 80 procent van de jongeren het vak rooms-katholieke godsdient, twaalf jaar lang, twee uur per week.

Volgens Loobuyck is het probleem dat godsdienstonderwijs in Vlaanderen grotendeels in handen van de kerk is, die religie en met name het christendom „zeer gefilterd” zou presenteren.

In Vlaanderen is niet alleen een groot deel van het onderwijs rooms-katholiek, maar wordt ook in het openbaar onderwijs godsdienst op staatskosten verzorgd door de erkende levensovertuigingen: de rooms-katholieke, de orthodoxe, de protestantse, de anglicaanse, de joodse en de islamitische. Het enige protestantse jongetje in de klas krijgt dus privégodsdienstonderwijs, op protestantse leest geschoeid. Daarnaast is er een vak niet-confessionele zedenleer vanuit de vrijzinnig-humanistische zuil.

Dit systeem is Loobucyk een doorn in het oog. Hij bepleit al jarenlang een nieuw vak levensbeschouwing, ethiek en filosofie (LEF), dat verplicht aan alle leerlingen gegeven zou moeten worden en ‘neutraal’ van karakter is. Die roep krijgt steeds meer weerklank in de politiek, waar met name het islamitisch godsdienstonderwijs soms met onverholen argwaan wordt bekeken.

„Ja, LEF wint na de aanslagen in Parijs en Brussel alleen maar aan relevantie”, zegt Patrick Loo­bucyk op zijn werkkamer, thuis in Gent. „Maar mijn idee dateert al van ver voor die tijd. Ik heb niet de illusie dat LEF aanslagen kan voorkomen.”

Is er werkelijk zo’n probleem met het Vlaamse godsdienstonderwijs?

„Ik vind dat de overheid op principiële gronden eindtermen voor het godsdienstonderwijs moet formuleren. Nu heeft het godsdienstonderwijs geen enkele resultaatsverplichting. Daarnaast is er nu geen enkel vak waar aan burgerschapseducatie wordt gedaan en waar leerlingen te horen krijgen op welke principes onze samenleving is gebaseerd.

Ik weet dat veel moslims worstelen met de vraag welk recht er nu hoger gaat: de mensenrechten die we hier in België hooghouden of de sharia. Daar kunnen we maar beter helderheid over geven.”

Loopt een vak zoals u bepleit niet het gevaar een soort staatsideologie te worden?

„Dat is niet aan de orde. Het is niet de bedoeling dat iedereen straks voor euthanasie of abortus moet zijn. Er kan bijvoorbeeld worden gepraat over de argumenten die de Rooms-Katholieke Kerk geeft tegen abortus. Het gaat me om de kwaliteit van onderwijs.”

Critici werpen tegen dat je godsdienst nooit zonder bezieling door kunt geven.

„Ik ben atheïst en geloof toch dat ik bezield kan spreken over, laten we zeggen, de geschiedenis van het christendom. Maar het klopt dat het binnen LEF niet meer mogelijk is de leerlingen mee te nemen in een zingevingsverhaal.

Wat mij betreft blijft daar overigens ruimte voor, náást het vak LEF en vrijblijvend. Ik vind het weinig respectvol naar anders- of niet-gelovige leerlingen om zo’n vak te verplichten.”

Maar ouders kiezen toch zelf voor een religieus gekleurde school?

„Uit onderzoek blijkt dat die keuze vaak niets met de levensbeschouwing heeft te maken. Die scholen staan nu eenmaal dichtbij, of worden om de kwaliteit gekozen. Het overgrote deel van de leerlingen is allang niet meer rooms-katholiek, waarom zou je doen alsof? België is sterk geseculariseerd en dat proces zal alleen nog maar doorgaan. Bovendien is de diversiteit van de samenleving enorm toegenomen. We kunnen beter over de toekomst nadenken.”

Is er wat u betreft ruimte voor een protestantse school waar vanuit die specifieke kleur wordt lesgegeven?

„Juridisch gezien mag het, net zo goed als een echt rooms-katholieke school mag bestaan. Maatschappelijk gezien vind ik het echter niet wenselijk. Ook moslims willen nu eigen scholen in Vlaanderen. Met name in dergelijke scholen moet ook LEF op het curriculum staan.”

Van wie is de school en de leerling: van de staat of van de ouders?

„Ik zou niet zeggen dat de school zonder meer van de ouders is. Die is ook van de maatschappij, en vooral is hij er voor het kind. Ouders mogen hun kinderen opvoeden zoals ze willen, maar de school heeft de taak het kind te stimuleren om zelfstandige, kritische, keuzes te maken. En levensbeschouwing is enkel waardevol voor zover goed geïnformeerde mensen ervoor kiezen.”

Hoe neutraal kun je zijn in een vak als godsdienst?

„Je kunt objectief uitleggen dat sommige christenen bepaalde Bijbelteksten letterlijk lezen en anderen niet. En dat de islam nauwelijks tekstkritische omgang met de Koran kent. Alles in het vak LEF moet zijn gebaseerd op een objectieve, academische insteek. Onderwijs is er om de best beschikbare kennis over te dragen.”

Maar wie bepaalt wat die best beschikbare kennis is?

„Een team van experts, die op grond van hun kennis worden gekozen. Kijk, ik vind het een probleem dat er Jehova’s Getuigen zijn die de evolutieleer aan hun kinderen onthouden.”

Mag een school de evolutieleer 
onderwijzen met een bijsluiter erbij?

„Ik vind van niet. Er is voorlopig nu eenmaal geen betere theorie, en nogmaals, onderwijs dient niet om mensen dom te houden.”

Dit is het tweede deel in een tweeluik over de ‘schoolstrijd’ in Vlaanderen.

„Godsdienst is meer dan droge kennis”

„Dat Loobuyck godsdienstonderwijs misleidend vindt, komt wellicht doordat hij godsdienst an sich misleidend vindt”, reageert inspecteur protestants godsdienstonderwijs Frank Rooze. Volgens hem is er echter geen breed draagvlak voor de ideeën van Loobuyck in de Belgische samenleving.

„Een algemeen vak als LEF kan alleen maar een droog kennisvak worden dat niet vanuit een engagement vertrekt en niet tot echte levensbeschouwelijke vorming zal bijdragen”, stelt Rooze.

De inspecteur wijst erop dat de verschillende stromingen binnen het godsdienstonderwijs steeds meer samenwerken en ziet in die richting veel meer toekomst dan in een vak als LEF.