Omdat steeds meer huishoudens en bedrijven zelf energie opwekken met eigen zonnepanelen of windmolens moeten netbeheerders het elektriciteitsnetwerk anders gaan beheren. Ilo stelde vorige week op de Hannover Messe voor om het elektriciteitsnet eenvoudig op te delen in kleinere eenheden, zogenaamde cellen. Bij energietekorten of overschotten kunnen energieleveranciers een signaal naar zo’n cel toesturen, bijvoorbeeld een prijsverhoging of -verlaging. De cel als geheel speelt daar vervolgens op in. Welke afnemers in de cel er precies reageren, is voor de energieleverancier niet van belang.

Het voordeel van de benadering van Ilo is dat er minder meetgegevens hoeven te worden uitgewisseld. Dit kan leiden tot kostenbesparingen en vermindert de risico’s op cybercriminaliteit.

Waarom is het idee van Ilo niet geschikt voor Nederland?

Slootweg: „In Duitsland en Oostenrijk levert het gemeentelijke energiebedrijf energie én het beheert het elektriciteitsnet, net zoals vroeger in Nederland. Als alle klanten in een bepaald gebied dezelfde energieleverancier hebben, kan Ilo’s idee zeker werken.

In Nederland hebben we echter te maken met een volledig geliberaliseerde energiemarkt. Er is in een gebied weliswaar één netbeheerder actief, maar in één straat kan het ene huishouden energie afnemen bij Nuon, een ander bij Essent en weer een ander bij Greenchoice.

Als zo’n energieleverancier het signaal geeft: „We passen de elektriciteitsprijs aan”, wil hij ook exact weten hoe zijn eigen klanten op dat signaal reageren. De communicatie tussen de klant en de energieleverancier verloopt in Nederland via de netbeheerder. Deze stelt de meetgegevens van slimme meters beschikbaar aan de energieleveranciers. Als er wordt gemeten per cel, met daarin klanten van verschillende leveranciers, gaat het mis.”

In hoeverre zijn in Nederland de slimme meters nodig voor de elektriciteitsnetten van de toekomst, de zogeheten smartgrids?

„De slimme meter is onmisbaar als je de elektriciteitsprijs variabel wil maken. Als er veel aanbod is gaat de prijs omlaag; bij weinig aanbod gaat de prijs omhoog. Zo kan een financiële prikkel het elektriciteitsverbruik beïnvloeden. Zonder slimme meter is dat onmogelijk. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat de slimme meter leidt tot energiebesparing.”

Heeft Ilo wel een punt met haar idee van decentralisatie?

„In theorie biedt het concept van Ilo zeker voordelen. Maar dit vereist wel een kleinschaliger energiemarkt. Als het die kant opgaat, hoeft veel data niet meer landelijk te worden gedeeld. Het is dan voldoende om deze binnen een bepaalde regio te delen. Maar dit staat haaks op de manier waarop de Nederlandse energiemarkt op dit moment is georganiseerd.

Dit idee van decentralisatie kan overigens ook werkelijkheid worden als in een bepaald gebied alle huishoudens klant zouden zijn van één energiecoöperatie. In zo’n gebied vallen de energiemarkt en het energienet samen. Dan zou er een cel ontstaan, waarvoor Ilo een lans breekt.”

Hoever is Nederland met de invoering van smartgrids?

„Zo’n 25 procent van de adressen die ervoor in aanmerking komen, is al voorzien van een slimme meter. Eind 2020 moeten al deze adressen zo’n meter hebben.

Minister Kamp heeft onlangs in een brief aan de Tweede Kamer aangegeven dat volgend jaar de eerste groep kleingebruikers, waaronder huishoudens, te maken krijgt met variabele tarieven voor de elektriciteit. In 2019 moet de variabele beprijzing van elektriciteit landelijk een feit zijn. Dit is een wezenlijke pijler onder het smartgridconcept. Kamp verwacht dat 80 procent van de Nederlandse huishoudens te maken krijgt met variabele prijzen.”

Hoe gaat een smartgrid in de praktijk functioneren?

„De vraag is: op welke manier reageert de klant op variabele elektriciteitsprijzen? Niemand gaat een hele dag voor zijn meter zitten om de wasmachine aan te doen als de prijzen laag zijn. Dat moet automatisch gaan.

Hiervoor moeten huishoudens de beschikking krijgen over energiemanagementsystemen. Dat zijn displays, apps en slimme apparaten die informatie bieden over het verbruik en over de besparing voor een huishouden als de wasmachine aangaat als de zon schijnt. Het werkt op dezelfde manier als de spoorwegen: reizigers die tijdens daluren de trein pakken, krijgen korting.”

Waarvoor is dit allemaal nodig?

„Onze elektriciteitsinfrastructuur is ontworpen om de piekvraag van de dag aan te kunnen. Door onder andere elektrische auto’s neemt de vraag naar elektriciteit toe. Aan de andere kant leveren wijken met veel zonnepanelen op een zonnige dag zo veel stroom dat er een overschot kan ontstaan.

Smartgrids maken het mogelijk om slim om te gaan met vraag en aanbod en daarbij rekening te houden met de capaciteit van het elektriciteitsnet. Netbeheerders kunnen daardoor voorkomen dat er miljardeninvesteringen nodig zijn om het net aan te passen aan het veranderende energie­gebruik.”

Woordenlijst

Netbeheerder: onafhankelijk nutsbedrijf dat een energienet beheert in een bepaald gebied.

Slimme meter: digitale meter die elk kwartier de meterstanden automatisch doorstuurt naar de netbeheerder.

Smartgrid: computergestuurd elektriciteitssysteem waarin de opwekking, het transport en het verbruik van elektriciteit zo goed mogelijk op elkaar worden afgestemd.