Gottschalk werpt nieuw licht op deze controversiële predikant in haar proefschrift ”Pleading for Diversity: The Church Caspar Coolhaes Wanted”, waarop ze de-
ze week in Leiden promoveerde.

In haar studie staat Coolhaes’ visie op de kerk centraal. Coolhaes was rooms-katholiek opgevoed en monnik geweest, maar ging over tot het protestantisme en kwam in 1566 naar de Nederlanden. Daar werd hij predikant te Deventer. Vervolgens vluchtte hij terug naar Duitsland en predikte er in verschillende steden, waaronder Essen. Uiteindelijk keerde hij terug naar de noordelijke Nederlanden. In 1574 kwam hij als predikant naar Leiden.

In de sleutelstad raakte hij in conflict met zijn striktere calvinistische collega’s. Zijn aandringen op een bredere invulling van het protestantisme en zijn conflicten met de Leidse kerkenraad en andere predikanten leidden tot de ontzetting uit zijn ambt tijdens de synode van Middelburg (1581). Niet lang daarna werd hem, als een van de eerste calvinisten, het lidmaatschap van de Gereformeerde Kerk ontnomen.

De Nederlandse biograaf H. C. Rogge plaatste Coolhaes in het hokje van de remonstranten. Dat is te eenzijdig, vindt Gottschalk. „Coolhaes was niet louter een remonstrant, maar veel meer een gereformeerde spiritualist, beïnvloed door het denken van Franck, Coornhert, Schwenckfeld en Castellio.”

Spiritualisten vormden in de 16e eeuw een veelkleurige groep van personen die ontevreden waren over de voortgang van de Reformatie en die uitermate kritisch stonden tegenover gevestigde staatskerken. „Spiritualisme betekent dat Coolhaes verinnerlijkte religieuze waarden belangrijker vond dan de uiterlijkheden en ceremoniën in de kerk.”

Coolhaes pleitte voor een diverse en tolerante kerk die ruimte bood aan diverse stromingen. Gottschalk: „De ideale kerk zou volgens hem onder toezicht moeten staan van een christelijke overheid, niet van kerkenraden en synoden. Toch wilde Coolhaes ook ruimte geven aan een corrigerende stem van de kerk jegens de overheid indien dit nodig was. Kerk en staat zouden in harmonie moeten samenwerken. Predikanten dienden liefdevolle herders te zijn in plaats van ruziënde en machtsbeluste leiders.”

Gottschalk is een Amerikaanse buitenpromovenda en de eerste onderzoeker die alle bewaarde geschriften van Coolhaes, zo’n 24, kritisch onderzocht. Zij reconstrueerde tevens zijn levensloop, op basis van archieven. Gottschalk vertaalde ook het eerste boek van Coolhaes, ”Apologia”, in het Engels.

Wat is de betekenis van Coolhaes vergeleken met verwante figuren als Coornhert en Castellio?

„Coolhaes is minder bekend, heeft veel gemeen met beide figuren, vooral ten aanzien van de wens voor meer tolerantie. Echter, Coornhert ontkende de erfzonde en geloofde in de menselijke volmaaktheid. Coolhaes deelde deze visie niet.”

Wat beweegt een Amerikaan op Coolhaes te promoveren? In hoeverre is zijn denken van belang voor de kerken in de Verenigde Staten?

„Interessante vraag! Maar ik kan die moeilijk beantwoorden omdat ik al vijftien jaar niet meer in de VS woon. Ik koos het onderwerp na het lezen van het boek van Christine Kooi, ”Kerk en staat tijdens de Reformatie in Leiden”. Coolhaes stond in het middelpunt van tal van theologische controverses. Ik wilde ook flink duiken in een project dat zo nauw verbonden is met de geschiedenis van deze prachtige stad.”