„Hij is een held. Hij symboliseert onze onafhankelijkheid”, zegt Artur Tsjaban, een twintiger die zijn vriendin op de foto zet. Ze poseert aan de voeten van de nationalist.

Lviv is de meest Oekraïense stad van het land. In de hoofdstad Kiev hoor je vooral Russisch op straat, maar hier is Oekraïens de voertaal. Op feestdagen loopt de hele stad in traditioneel geborduurde kostuums.

Tegelijkertijd is er geen stad in Oekraïne waar de inwoners zich meer identificeren met Europa; de buitengrens van de Europese Unie ligt zo’n 70 kilometer verderop.

Want Lviv geldt ook als de bakermat van de Maidanrevolutie, de volksopstand die begin 2014 Oekraïne richting Europa moest brengen. „Hier registreerden de mensen zich om met de bus mee te gaan naar Kiev”, vertelt advocaat Andrij Grintsjoek, voorzitter van de plaatselijke ondernemersvereniging, in het café aan de Vrijheidsboulevard in het centrum; hij was een van de lokale organisatoren van de volksopstand.

Eind 2013 was het de Lvivse burgemeester Andrij Sadovi zelf die studenten ertoe opriep naar Kiev te gaan om te protesteren tegen de toenmalige president Janoekovitsj; in plaats van het EU-associatieverdrag te tekenen sloot deze een deal met de Russische president Poetin. De vlag van de Europese Unie wapperde aan de voorgevel van het stadhuis – toentertijd een risicovolle onderneming. Uiteindelijk moest Janoekovitsj wijken en kwam er een nieuwe regering. „Sindsdien zijn er veel hervormingen doorgevoerd die van Oekraïne een Europees land moeten maken”, zegt Grintsjoek.

Boerenklasse

Het Wiener Kaffeehaus is een knus koffiehuis waar je ”Wiener sachertorte” kunt eten. Het nabijgelegen operagebouw doet sterk denken aan dat in Wenen. In de nauwe straten met de tram waan je je eerder in Krakau, Boedapest of Praag dan in de oude Sovjet-Unie.

Lviv is dan ook een echte Midden-Europese stad. Tot de Tweede Wereldoorlog hoorde de stad bij Polen en waren de inwoners Pools of Joods; Oekraïners vormden de boerenklasse in de omringende provincie die streed voor erkenning en emancipatie. Tijdens de Holocaust moordden de nazi’s de Joden uit en na het Verdrag van Jalta in 1944 werden de Polen verdreven. Lviv werd bij de Sovjet-Unie gevoegd en bevolkt met Oekraïners.

Na de onafhankelijkheid van Oekraïne (1991) ontdekte de stad zijn Europese wortels. Tegelijkertijd wilde Lviv liefst zo radicaal mogelijk breken met de Sovjetgeschiedenis. De verering van de nationalistische leider Stepan Bandera deed in Europa veel wenkbrauwen fronsen.

Behalve vrijheidsstrijder was Bandera voorman van het Oekraïense Bevrijdingsleger, OePA. Milities van het OePA zuiverden op het toppunt van de Tweede Wereldoorlog in 1942 veel dorpen in de regio gewelddadig van Polen en Joden. De weerslag van die zwarte bladzijde uit de Oekraïense geschiedenis was de afgelopen jaren zichtbaar in de populariteit van de radicaalnationalistische partij Svoboda in Lviv. Die partij had antisemitische trekken en associeerde zich met extreemrechts in de Europese Unie.

Rolmodel

Nu Oekraïne de blik westwaarts richt, staat de discussie over de zogeheten ”Europese waarden” op scherp. De meest in het oog springende kwestie is het onderwerp homorechten. Afgelopen week nog verstoorden 200 neonazi’s een ”mars voor gelijkheid” in Lviv, waarbij homo’s en lesbiennes door de stad trokken. Onder druk van de kerk had de burgemeester de mars verboden. De demonstranten kwamen toch opdagen, maar nadat de oprukkende extreemrechtse betogers met stenen begonnen te gooien werden ze met bussen geëvacueerd.

De mars kwam op het moment dat er vanuit Europa flink druk wordt uitgeoefend om homorechten te respecteren. Een paar maanden geleden stelde Brussel een wet om discriminatie van homo’s op de werkvloer te verbieden als voorwaarde om visumvrij reizen voor Oekraïners mogelijk te maken. Het parlement had grote moeite met de wet; maar liefst zes stemrondes en flinke druk van president Porosjenko waren nodig om een krappe meerderheid akkoord te laten gaan.

„Dat men de wet aannam was alleen maar bedoeld om Europa een goed gezicht te kunnen tonen”, zegt Volodymyr Beglov, een 29-jarige activist en radiomaker. Vorig jaar zag Beglov zich gedwongen ontslag te nemen als docent op de Grieks-katholieke universiteit in Lviv. Hij werd met de dood bedreigd nadat een studente op Facebook zijn geaardheid had onthuld.

Voor Beglov staat Europa voor een goed functionerende rechtsstaat. „Discriminatie bestaat overal, ook in Nederland”, zegt Beglov. „Maar dan kun je terecht bij de politie. Hier is dat onmogelijk. Het slaan van homo’s wordt hooguit –eufemistisch– hooliganisme genoemd. Terwijl iedereen weet dat het om homohaat gaat.”

Het associatieverdrag met de Europese Unie en het visumvrij reizen naar Europa zullen het leven voor homo’s in Oekraïne verbeteren, denkt Beglov. „Maar de belangrijkste veranderingen moeten plaatsvinden in ons hoofd en hart, niet door druk van Europa.”

Na zijn gedwongen vertrek bij de universiteit ontving Beglov veel steunbetuigingen en groeide hij ongewild uit tot rolmodel. „Jonge mensen, twintigers, benaderen me op Facebook. Ze vertrouwen me en willen met me praten over hun seksuele oriëntatie.”

Toenadering

Op politiek vlak verschoof er in Lviv ook het een en ander. Bij de lokale verkiezingen van afgelopen najaar werd de radicaalnationalistische partij Svoboda weggestemd. De partij van burgemeester Andrij Sadovi, Zelfredzaamheid, werd de grootste; een jaar eerder haalde Sadovi ook landelijk groot succes door vanuit het niets de derde partij van het land te worden.

In de partij bevinden zich befaamde burgeractivisten die een hoofdrol speelden in de Maidanrevolutie en toenadering tot Europa als doel hadden.

Die zelfredzaamheid is in Lviv inmiddels bijna spreekwoordelijk. „Als het moet, doen we het zonder steun van Europa”, zegt Sviatoslav Bordovski (28). De it-ondernemer reageert op de Nederlandse discussie over het associatieverdrag. „Oekraïners moeten leren op zichzelf te vertrouwen en zich niet door Europa de wet laten voorschrijven.”

„We beginnen in Lviv en vervolgens gaan we Oekraïne veranderen”, verwoordt Joelia Gvozdovitsj de gevoelens van veel inwoners van de stad. Ze is onlangs gekozen als raadslid voor de Oekraïense Galicische Partij, een patriottische partij met veel jonge leden. Europa is niet het einddoel maar een voorbeeld, benadrukt ze. „We willen Europa in Oekraïne bouwen.”

„Na de Maidanrevolutie hebben we veel zelfvertrouwen gekregen in Lviv”, beaamt Halyna Vasyltsjenko, medewerkster van de gemeenteraad van Lviv. „Maar het associatieverdrag is onontbeerlijk. Pas als Europa de voorhoede van dit land steunt kunnen we het land veranderen.”

Voor de jonge politici blijft Stepan Bandera een held. „Dat betekent niet dat we het met al zijn daden eens zijn”, zegt Roman Terletski, een 20-jarige ondernemer die ook bij de Oekraïense Galicische Partij betrokken is. „Maar het betekent dat we de helden van ons land respecteren.”

Vluchtelingen

Zoals veel Europagezinde Oekraïners ziet Terletski met pijn in het hart dat Syrische vluchtelingen wel worden toegelaten en Oekraïners nog altijd moeten bedelen om een visum te krijgen – ook vluchtelingen uit het oosten van het land zijn niet welkom in de EU. „De instroom van mensen uit het Midden-Oosten is slecht voor Europa omdat zij de Europese waarden niet delen”, vindt Terletski. „In het Europa van de toekomst gaat het niet om grenzen, nationaliteit of religie, maar om gedeelde waarden. Wij zijn Europeanen. Dat moet het uitgangspunt zijn om mensen toe te laten of niet.”

Met ”Europese waarden” denken de meeste inwoners van Oekraïne voorlopig vooral aan de opbouw van een democratische rechtsstaat, benadrukt advocaat Andrij Grintsjoek. Hij beschrijft hoe de hervormingen in de juridische sector na de Maidanrevolutie allemaal zijn mislukt. Rechters en aanklagers laten zich nog steeds omkopen. Advocaten worden onder druk gezet omsmeergeld te betalen. „Oekraïne is nog lang geen rechtsstaat”, zucht hij. „Het associatieverdrag moet Europese experts naar hier brengen die helpen met hervormen.”