Ze ontmoeten elkaar regelmatig: vertegenwoordigers van de rechter­flank van de Protestantse Kerk in Nederland, van de Hersteld Hervormde Kerk (HHK), de rechterflank van de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK), van de Gereformeerde Gemeenten (GG), de Gereformeerde Gemeenten in Nederland (GGiN) en de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland (OGGiN) en aanverwante vrije kerken en gemeenten. Door reformatorische organisaties zijn er tal van kruispunten waarop ambtsdragers elkaar ontmoeten: schoolbesturen, zorg­instellingen voor ouderen, gehandicaptenorganisaties, psychosociale hulp, stichtingen voor hulpverlening in het buitenland, de Gereformeerde Bijbelstichting, de Staatkundig Gereformeerde Partij en zo zijn er nog meer. Hartelijk en broederlijk wordt er samengewerkt, met erkenning en herkenning.

Op het officiële, kerkelijke niveau ligt het allemaal wat anders. Er zijn op synodaal niveau gesprekken met elkaar. Zo sprak de HHK afgelopen jaren met de CGK, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV) en de GG. Verder sprak de synode van de HHK recent de wens uit om een brief te sturen naar de OGGiN en GGiN om een open gesprek te gaan voeren.

Op de synodevergaderingen van bijvoorbeeld de GG rapporteren de deputaten kerkelijke eenheid elke drie jaar over de gevoerde gesprekken met de HHK, CGK, GGiN en OGGiN. Hun verslag krijgt altijd de nodige aandacht. Over het „waardevolle” gesprek van de GG met de GGiN kwamen de GG op de laatste synode –in 2013– tot de conclusie dat zij liever naar de toekomst kijken dan met de GGiN te blijven terugblikken op het verleden. Over en weer worden de verschillen erkend. Het thema kanselruil is op de synode niet aan de orde.

Ook de gesprekken van de GG met de OGGiN zijn goed. De OGGiN spraken bijvoorbeeld uit de ontmoetingen voort te willen zetten „alhoewel er niet het duidelijke perspectief is van een kerkelijke vereniging”, aldus het synoderapport. De twee hebben wel een correspondentieband: attestaties worden over en weer geaccepteerd.

Zo zijn er ook goede gesprekken van de GG met vertegenwoordigers van de HHK en de CGK, alsdus het verslag van het deputaat­schap aan de laatste synode.

Attestaties

Op plaatselijk niveau zijn de contacten vaak intensiever en directer. Veelzeggend was het verslag van de vergadering van de classis Utrecht van de GG die op 15 januari bijeen was: „Een van de classisgemeenten heeft een voorstel ingediend tot erkenning van elkaars attestaties met de Gereformeerde Gemeenten in Nederland, zoals we dat ook kennen met de Oud Gereformeerde Gemeenten. Dit voorstel wordt ter bespreking doorgestuurd naar de particuliere synode.” Een correspondentieband zoals die er tussen GG en OGGiN is, betekent erkenning van gelijkgezindheid, ook in de leer. Leden die overgaan –bijvoorbeeld door een huwelijk met iemand uit een andere kerk– hoeven dan niet opnieuw belijdenis voor de kerkenraad af te leggen.

Als de desbetreffende particuliere synode het voorstel van de gemeente uit de classis Utrecht dit voorjaar overneemt, komt het waarschijnlijk op de tafel van de generale synode die in september begint. Dan zullen de afgevaardigden daar zich opnieuw moeten buigen over de band tussen GG en GGiN en de praktische zaken die daarmee samen­hangen.

Meer openheid is een wens die breder leeft. Vertegenwoordigers van de HHK-synode vroegen de GG in een van de gesprekken van de afgelopen jaren om leden van de HHK die overgaan naar de GG niet meer te vragen opnieuw belijdenis af te laten leggen voor de kerkenraad.

Het deputaatschap eenheid van de GG antwoordde toen echter dat deze vorm van belijdenis doen gezien moet worden „als een opnieuw betuigen van instemming met de eerder reeds elders beantwoorde belijdenisvragen en een zich stellen onder het ambtelijk toezicht.”

Onderzoekje

Op landelijk niveau zijn de contacten tussen GG, OGGiN, GGiN en HHK dus formeel, kerkordelijk. De praktijk van alledag is anders, zo blijkt uit een onderzoekje. Vrijwel dagelijks is in deze krant de rubriek Vergader­varia te vinden, met daarin aankondigingen van vooral kerkdiensten. De rubriek laat zien dat er bijna wekelijks predikanten uit met name HHK, GG, GGiN, en OGGiN op elkaars kansels staan. Niet op zondag, maar doordeweeks (zie tabel en ”Aangekondigde diensten zeggen veel”).

Zo stonden in 2015 verschillende predikanten van de GG op de kansel van de oggiN in Ede, ging ds. W. Silfhout (GG) voor in de cgk van Nieuwkoop, verzorgde ds. K. Visser (CGK) een dienst in de gg van Meeuwen en in de ggiN van Bruinisse, en ds. A. van Heteren (CGK) een dienst in de oggiN van Rijssen, beklom ds. B. J. van Boven (GG) de kansel van de ggiN te Nieuwaal, en deed ds. A. Verschuure (GG) dat in de ggiN te Terneuzen, preekte ds. P. Blok voor de GBS in verschillende hersteld hervormde kerken, en deed ds. A. C. Rijken (HHK) dat in de ggiN van Vlaardingen, om wat voorbeelden te noemen.

Van officiële kanselruil is geen sprake. De kerkelijke lijn is dat predikanten niet zomaar in een kerkdienst van een ander kerkverband voorgaan, met uitzondering van HHK en CGK, zoals het eerste artikel van dit tweeluik liet zien. De meeste predikanten houden zich aan de kerkelijke lijn.

Een deel van deze diensten in een kerk­gebouw wordt niet belegd door een kerkenraad, maar door een comité of bestuur van de lokale afdeling van de Gereformeerde Bijbelstichting (GBS), de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP) of organisaties als Adullam (gehandicaptenzorg) en Mbuma (zending). Die situatie varieert per plaats. Soms bevolkt alleen het comité de kerkenraadsbank. In andere gemeenten delen kerkenraad en comité of bestuur de kerken­raadsbank. Kerkenraden hebben vaak een stem in de keuze welke predikanten uitgenodigd worden om voor te gaan in het desbetreffende kerkgebouw.

Dit is het slot van een tweeluik in Accent over kanselruil.

Aangekondigde diensten zeggen veel

Bijna dagelijks publiceert deze krant de rubriek Vergadervaria. Daarin worden kerkdiensten aangekondigd. Deze rubriek vermeldt niet alle doordeweekse kerkdiensten, maar wel veel.

Een inventarisatie over het jaar 2015 laat zien dat er zeker 150 keer een predikant uit de rechterflank van de PKN (Gereformeerde Bond), uit de HHK, de rechterflank van de CGK, en uit de (O)GG(iN) op een kansel stond van een andere kerk uit deze groep. Gemiddeld gaat het dus om ruim drie diensten per week.

Zeker 67 keer ging een predikant van de GG voor in een kerkgebouw van de OGGiN of van een vrije oud gereformeerde gemeente. Ten minste twintig keer stond een predikant van de HHK op een kansel van een kerkgebouw van de OGG(iN). Minstens zestien keer beklom een predikant van de GG een preekstoel van een kerk van de GGiN.

Uit de rubriek valt niet op te maken hoeveel van deze diensten onder toezicht van de kerkenraad van de desbetreffende gemeente plaatsvonden. Plaatselijke comités van de Gereformeerde Bijbelstichting en besturen van de SGP-kiesverenigingen beleggen soms ook diensten waarbij de besturen van deze organisaties de kerkenraadsbanken vullen, en er dus formeel geen sprake is van een eredienst. In een deel van de gevallen laten predikanten in deze diensten aan het begin na het votum de groet –„Genade zij u en vrede….”– weg. Verder spreken zij aan het einde van de dienst niet de zegen, maar de zegenbede uit de Avondzang (laatste vers) uit.

Het merendeel van deze kerkmuuroverschrijdende diensten wordt belegd voor (of door) de Gereformeerde Bijbelstichting en als tweede voor de Staatkundig Gereformeerde Partij. In het laatste geval wordt er veelal gesproken van een tijdrede. De predikant wijst dan in (de inleiding op) de preek of overdenking op de ernst van de tijd in Bijbels perspectief.

Andere doelen waarvoor tijdens deze diensten wordt gecollecteerd, aldus de aankondigingen in de rubriek Vergadervaria, zijn: gehandicaptenzorg Adullam, Mbuma Zending, Da Costafonds, Nederlandse Vereniging tot bevordering van de Zondagsrust en de Zondagsheiliging, hulpverleningsorganisatie Timotheos, steunfonds voor onverzekerden Onesiforus, scholen voor speciaal onderwijs, en –vooral rond de Reformatie­herdenking– de Spaanse Evangelische Zending (SEZ).

In het overzicht zijn niet meegeteld de diensten die verschillende evangelisaties beleggen. De besturen van bijvoorbeeld de vrije hervormde gemeente in Driedorp, de vrije evangelisatie (De Til) in Giessenburg, de Nederlandsche Hervormde (Gereformeerde) Evangelisatie Lekkerkerk, de evangelisatie Stichting Saambinding (Petrakerk) Veenendaal nodigen predikanten uit de meeste kerken in de tabel uit om voor te gaan.

Omdat in de rubriek Vergader­varia vrijwel alleen doordeweekse diensten worden aangekondigd, zegt de tabel vrijwel niets over de officiële kanselruil zoals die (vooral op zondagen) regelmatig plaatsvindt tussen bijvoorbeeld HHK en CGK.

Het merendeel van de geturfde diensten uit de tabel werd in 2015 verzorgd door een kleine groep predikanten. De meesten van hen zijn (of waren in het verleden) ook terug te vinden in het lijstje met bestuursleden van de Gereformeerde Bijbelstichting of de Mbuma Zending. Het gaat om predikanten die uit de rechterflank van de PKN en uit de HHK, CGK en GG komen en predikanten van de (vrije) OGG(iN). Namen die regelmatig terugkeren, zijn die van de hersteld hervormde predikanten ds. D. Heemskerk, ds. A. C. Rijken en ds. H. Zweistra, de christelijke gereformeerde ds. K. Visser, predikanten van de GG, zoals ds. J. van Belzen, ds. B. J. van Boven, ds. M. Mondria en ds. A. Verschuure, de oud gereformeerde ds. G. Gerritsen en ds. Th. L. Zwartbol. Predikanten van de GGiN gaan vrijwel niet in andere kerken voor.

„Niets nieuws, het gebeurt al dertig jaar”

Al zeker dertig jaar gaat ds. D. Heemskerk doordeweeks voor in andere kerken als predikant in de Nederlandse Hervormde Kerk, en na de breuk in 2004 in de Hersteld Hervormde Kerk (HHK). „Dat is niets nieuws. Die contacten zijn er al heel lange tijd”, zegt de predikant. „Ik ben lid van het bestuur van Adullam. Andere keren spreek ik voor de GBS, soms voor de zending. Ja, dan zie je iets van eenheid over kerkmuren heen.”

Het Woord en de prediking zijn op zulke momenten de verbindende factor. „Als het Woord centraal staat, vallen bepaalde verschillen weg.”

Toch ziet ds. Heemskerk –voorzitter van de commissie interkerkelijke contacten van de HHK– nog niet snel dat deze interkerkelijke ontmoetingen tot meer eenheid zullen leiden. „Er zijn veel gezamenlijke uitgangspunten, maar je hebt toch te maken met eigen kerkelijke culturen en structuren, eigen opleidingen en kerkordes. Op dat punt zijn er veel verschillen en heeft iedere kerk zijn eigen traditie. Het gaat om oude breuken. Het is niet eenvoudig om die weer te helen.”

In de tijd van Paulus was er al verdeeldheid, zegt ds. Heemskerk, verwijzend naar 1 Korinthe 3: „Toen was er zelfs nijd, twist en tweedracht in de gemeente. En dan hebben we het over niemand minder dan Paulus, Cefas en Apollos. Die stonden samen op dezelfde basis, dezelfde grondslag. Ik vrees dat we dat niveau moeizaam overstijgen.”

De gesprekken en ontmoetingen tussen kerken moeten echter doorgaan, vindt de predikant uit Ouderkerk aan den IJssel. „Ook voor onze jeugd. Ik ben daarom blij met de gezamenlijke ambtsdragersconferentie die we deze maand weer hebben met ambtsdragers uit de CGK.”

COGG

In 1957 is in de rechterflank van de gereformeerde gezindte een poging gedaan om elkaar over kerkmuren heen vaker te ontmoeten en het gesprek te voeren. Predikanten van vijf kerken waren in 1957 bijeen in de consistoriekamer van de gereformeerde gemeente aan het Stationsplein te Gouda. Ds. A. Verhagen was de gastheer. In 1963 ging dit overleg verder onder de naam Contactorgaan van de Gereformeerde Gezindte (COGG). Dit platform heeft in de rechterflank echter nooit echt voet aan de grond gekregen. Eind jaren zestig namen de GG afstand van het COGG, mede omdat de Gereformeerde Kerken eraan deel gingen nemen. In het COGG zijn wel twee bestuursleden vanuit de GG actief, maar die doen dat op persoonlijke titel. Verder participeren in het COGG: de CGK, het Confessioneel Gereformeerd Beraad in de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), de Confessionele Vereniging in de PKN, de Gereformeerde Bond in de PKN, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, de Nederlands Gereformeerde Kerken en de voortgezette Gereformeerde Kerk in Nederland (VGKN). De HHK heeft gekozen voor de rol van „waarnemer.”