De lijdenstijd vangt aan, toch zijn we steeds korter op Golgotha
De veertigdagentijd is begonnen. Protestanten beleven morgen de tweede lijdenszondag. Een tijd van bezinning en van toeleven naar Pasen breekt aan. Er verschijnen tal van boeken en kalenders die daarbij kunnen helpen. In de kerk lijkt de lijdenstijd echter steeds korter te worden.
De aandacht voor de veertigdagentijd is in de afgelopen jaren onmiskenbaar toegenomen. Dat valt ook ds. A. Beens op. De hervormde emeritus predikant uit Barneveld bespeurt de trend nog niet zozeer in de breedte van de gereformeerde gezindte als wel in de kring waarin hij zichzelf begeeft, de kring van de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk.
Doelt u dan op bijeenkomsten of merkt u dat mensen ermee bezig zijn?
„Ik hoop dat ze er überhaupt mee bezig zijn en dat komt dan ook tot uitdrukking in die bijeenkomsten. Mensen ervaren dat het goed is om samen te komen.”
Waar komt deze ontwikkeling vandaan volgens u?
„Ik ervaar bij dit verschijnsel toch wel een bepaald spanningsveld, dat moet me van het hart. Ik heb het idee dat het houden van vijf diensten in korte tijd –de twee diensten op Goede Vrijdag en de drie kerkdiensten tijdens Pasen– een tegenreactie heeft opgeroepen omdat mensen de bijeenkomsten liever wat spreiden. De tweede kerkdienst op Goede Vrijdag was en is naar mijn gevoel namelijk sterk in opmars. Nu doet er zich een merkwaardig fenomeen voor: aan de ene kant zie ik de intensivering van samenkomsten in de stille week –die van origine rooms-katholiek is– en aan de andere kant een veel minder frequente prediking van lijdensstof tijdens de lijdenszondagen. De vervolgserie die de predikant houdt, gaat dan gewoon door. Daar verbaas ik mij over.”
We hebben het dus over twee tegengestelde tendenzen. De aandacht voor het lijden en sterven van de Heere Jezus neemt zowel toe als af.
„Ja, en ik kan dat niet goed plaatsen. Hebben die twee dingen met elkaar te maken misschien? Of worden mensen de lijdensprediking moe? Ik groeide op in een traditie waarin er over lijdensstof werd gepreekt zodra de eerste lijdenszondag aanbrak. Ikzelf heb me in de lijdenstijd altijd aan de evangeliën gehouden en daar ben ik nog lang niet over uitgepreekt. Wel hield ik nog een aantal weken ’s avonds een catechismuspreek en zo halverwege de lijdenstijd ging ik lijdensstof van buiten de evangeliën bepreken. Het is net alsof we de lange lijn van de zeven zondagen gaan inwisselen voor de korte lijn van de stille week.
Wellicht is de uitvoering van EO-evenement ”The Passion” een aanjager van deze ontwikkeling. Zo’n evenement heeft invloed op kerkmensen en gedachten van kerkmensen. Wellicht wordt er gedacht: laten we een tegenhanger van ”The Passion” bieden en een aantal samenkomsten beleggen. Vaak ontstaat er voor de stille week een tijdpad waarbij dag na dag wordt afgelegd, naar Pasen toe.”
Meer aandacht voor bijvoorbeeld meditatie in de lijdenstijd kan heilzaam zijn.
„Ik vind het inderdaad geen verlies maar juist een winstpunt voor de doordenking als het lijden dichtbij wordt gebracht. Dat vormen veranderen en dat gezamenlijkheid belangrijker wordt, daar moet ik als oudere weliswaar aan wennen –dan ben je soms een beetje aan het mopperen– maar ik boor dat niet allemaal de grond in. Als jongere generaties de overdenking van het lijden van de Heere Jezus zoeken, vind ik dat niet te veroordelen.”
Het is een trend om met de veertigdagentijd bezig te zijn. En trends waaien over.
„Nou, dat is mijn zorg een beetje. Het laatste decennium zien we zo veel van dit soort hypes. Ineens wordt iets door iedereen opgezet en georganiseerd en na tien jaar blaast het zijn laatste adem alweer uit. Daarom is het altijd goed om een kritische distantie in acht te nemen. Ik ben geneigd om het voordeel te geven aan mensen die hiermee bezig zijn maar er kan bij zo’n hype een bepaalde hijgerigheid of activisme op de loer liggen. Die dingen spoken nog wel een beetje in mijn hoofd rond.
Daarnaast stel ik nuchter vast dat uitgevers blijkbaar een gat in de markt hebben ontdekt en dat uitbuiten. Ook wel logisch. Als je de stille week wilt accentueren, moet je bepaalde stof aangedragen krijgen, in kant-en-klare vorm. Je kunt zoiets niet jaar op jaar zelf verzinnen.”
Hoeveel oog er ook is voor de veertigdagentijd, die verbleekt bij de aandacht voor de adventstijd.
„Het begint in de periode voor Kerst dan ook ernstig uit de hand te lopen. Ik was met alle liefde present tijdens tal van kerstsamenkomsten en -concerten maar je voelde op den duur de vermoeidheid toeslaan. De morgendienst op eerste kerstdag is nog drukbezet en daarna is het over. Ik zou dit alles het liefst wat in evenwicht willen brengen. En laat het dan maar elke zondag lijdenszondag zijn. De oude kerk heeft daar niet voor niets zes of zeven zondagen voor ingesteld. Het is kostbaar als we aan de leiband van de heilsfeiten het jaar door gaan.”
Lezen en beleven in de lijdenstijd
In een column in deze krant uitte boekhandelaar Willy Wouters-Maljaars in 2007 haar verbazing over de totale stilte in de boekhandel rond Pasen. Boeken met lijdensstoffen, zo schreef ze, lagen onaangeroerd of waren in de ramsj gedaan omdat de aftrek niet voldoende was. Bekende uitgeverijen adverteerden met oud fonds omdat nieuwe uitgaven rond dit thema niet voorhanden waren. In de boekhandel ontbrak het zelfs aan passende meditaties.
Dat was in 2007. Een kleine tien jaar later ziet het beeld er heel anders uit. Er verschijnen voor de lijdenstijd bezinnende bundels bij onder meer Kok, Ark Media, Royal Jongbloed en Buijten & Schipperheijn. Die zijn niet alleen meditatief van aard. Een van de nieuwste uitgaves voor de veertigdagentijd –”Onderweg naar Pasen” van uitgeverij Sestra– laat de lezer op een creatieve manier „beleven, ruiken, maken en proeven.” Van ds. Han Wilmink verscheen bij Kok het boek ”Koken met Passie, veertig smakelijke recepten voor de vastentijd”. De Banier bracht een bundel uit met korte verhalen voor Goede Vrijdag en Pasen.
Dezelfde uitgeverij kwam de afgelopen jaren met korte overdenkingen voor de lijdensweken van onder anderen McCheyne, Ryle en Matthew Henry. Dit jaar verscheen de bundel ”Liefgehad tot het einde” met daarin 49 overdenkingen van dr. H. F. Kohlbrugge. Deze boeken voorzien in een behoefte, geeft Froukje Hulsman-ten Hove van de uitgeverij aan. „De consument wil bewust toeleven naar de hoogtijdagen van het christelijk geloof. Zolang er belangstelling voor blijft, zullen we waarschijnlijk ieder jaar met een nieuwe uitgave komen. Het mooie is dat op deze manier soms onbekende teksten van oudvaders opnieuw voor het voetlicht komen.”
Het blijft niet bij boeken alleen. Ontwikkelingsorganisaties brengen een veertigdagenkalender uit of een app. Zo’n app bevat een Bijbeltekst en een korte meditatie voor wie even de pas wil inhouden. Gezinsmagazine Jente haakt dit jaar in op de veertigdagenkalender van Tear met een gezinsschriftje. „Het schriftje helpt je om met je kinderen te lezen, zingen, kijken, bidden en tekenen rondom Jezus.”
Hoewel het aanbod van uitgaves rondom lijdenstijd en Pasen toegenomen is, blijft het verschil in beleving tussen Kerst en Pasen groot, is Wouters’ ervaring. Zij ziet dit terug in het lees- en luistergedrag. In de lijdenstijd liggen er zo’n 20 paas-cd’s in de schappen tegenover 500 kerst-cd’s in de adventstijd. „Wat dat betreft lijkt het wel alsof het kerkelijk jaar na de Kerst ophoudt, terwijl het dan nog maar net is begonnen.”
Passionen
De kerk blijft achter bij de cultuur, constateert ds. J. van den Berg in het januarinummer van Kerk in den Haag, uitgave van de protestantse gemeente in de hofstad. Het valt hem op dat uitvoeringen van beroemde Passionen tegenwoordig al in januari beginnen. „In cultureel opzicht is in deze stad allang voor Pasen de aandacht gericht op het lijden en opstaan van Jezus Christus.” De predikant wijst op een serie Passionen die vorig jaar al in januari begon: „De Matthäus, de Johannes en ook de Lukas. Ook Requiems en het Stabat Mater trekken allemaal volle zalen in grote kerkgebouwen, alles afgeladen.” Dat signaal zou de kerk moeten horen, vindt hij. Want het leesrooster van de Raad van Kerken, dat in veel PKN-gemeenten wordt gebruikt, houdt geen rekening met de lijdenstijd. In de tijd voor Pasen komen op dat rooster thema’s aan de orde die wel met Jezus’ brede prediking te maken hebben maar niet direct met Zijn overlevering, Zijn proces, kruisiging en opstanding. „Wij houden op zondag vast aan een rooster met lezingen die zeggen: met dat paasthema moet je nog even wachten. Kom maar terug op Goede Vrijdag. Feitelijk hebben we maar één week om die thematiek aan de orde te stellen.” Het bracht een aantal Haagse predikanten, onder wie ds. Van den Berg, ertoe om het leesrooster in de lijdenstijd even terzijde te leggen.
