De vrijlating is bedoeld om de druk op de rechtbanken van de staat te verlichten en om geld te besparen: als verdachten worden vrijgelaten, draait de overheid niet meer op voor hun levensonderhoud. In totaal zitten zo’n 90.000 nog niet berechte verdachten vast in verband met de genocide. In mei vorig jaar liet Rwanda al zo’n 23.000 verdachten vrij, eveneens om door gacaca’s te worden berecht. Volgend jaar volgt waarschijnlijk nog een groep. Verdachten die een leidende rol hebben gespeeld, blijven in de gevangenis.

Voordat ze op vrije voeten komen, moeten de verdachten gedetailleerde informatie geven over hun rol bij de genocide en zo veel mogelijk namen noemen van andere betrokkenen. Ook moeten ze beloven zich goed te gedragen in afwachting van hun proces, waarbij dorpsgenoten over hun lot beslissen. De maximale straf die een dorpsrechtbank kan opleggen is levenslang.

Op 7 april is het precies tien jaar geleden dat de genocide in Rwanda begon. Zo’n 500.000 mensen, vooral Tutsi’s, werden afgeslacht. Secretaris-generaal Kofi Annan van de Verenigde Naties, destijds chef van de vredesoperaties van de VN, heeft vrijdag gezegd dat het hem spijt dat hij niet meer heeft kunnen doen om de genocide tegen te houden. „Destijds dacht ik dat ik mijn best deed. Na de genocide realiseerde ik me dat ik meer had kunnen en moeten doen om alarm te slaan.”

Annan zei dat de genocide grotendeels te voorkomen was geweest als de internationale gemeenschap krachtdadiger had opgetreden. Volgens Annan ontbrak de politieke wil. Annan was met name kritisch over België, dat aanvankelijk de hoofdmoot van de kleine vredesmacht in Rwanda leverde, maar zijn soldaten terughaalde nadat tien van hen door Rwandese soldaten waren vermoord. Annan trok in twijfel of de wereld in de toekomst een vergelijkbare massamoord wel kan en wil voorkomen.

Een belangrijke verdachte van de moord op de tien Belgische blauwhelmen zit sinds zaterdag vast in België. Bernard Ntuyahaga, voormalig majoor in het Rwandese leger, werd vrijdag op vrije voeten gesteld door een rechtbank in Tanzania die over zijn uitlevering aan Rwanda moest beslissen. Volgens de rechtbank wachtte hem in Rwanda geen eerlijk proces. Na zijn vrijlating vertrok Ntuyahaga naar België, waar hij nu in hechtenis zit.