Waar komt de veertigdagentijd vandaan?

De veertigdagentijd of vastentijd heeft oude wortels. Pasen in het oudste kerkelijke feest. Al in de eerste eeuwen van de christelijke kerk ontstond de gewoonte om voorafgaand aan de herdenking van Christus’ opstanding te vasten. Gaandeweg werd dit een periode van veertig dagen, naar de periode dat Jezus vastte in de woestijn (Matth. 4:2). Op zondagen werd niet gevast, zodat de vastentijd begon op de woensdag voor de zesde zondag voor Pasen (dit jaar 10 februari).

In de rooms-katholieke traditie staat deze dag bekend als Aswoensdag. Op die dag tekent de priester een kruisje op de voorhoofden van de kerkgangers. Daarbij zegt hij: „Gedenk, mens, dat gij stof zijt en tot stof zult wederkeren.” Voorafgaand aan Aswoensdag en de vastentijd wordt drie dagen lang uitbundig carnaval gevierd.

Waar komen dan die zeven lijdensweken vandaan?

De reformatoren braken met de vastentijd, waarbij Calvijn radicaler was dan Luther. In plaats van de veertigdagentijd kwamen er in de gereformeerde traditie zeven lijdenszondagen. De protestantse lijdenstijd had niets te maken met vasten, hoewel de reformatie het vasten op zichzelf niet terzijde schoof. Iemand als Calvijn had nadrukkelijk oog voor vasten als vorm van schuldbelijdenis en verootmoediging, evenals latere gereformeerde theologen als Gisbertus Voetius en Wilhelmus à Brakel. In de lijdensweken lag de nadruk echter niet op vasten en boete doen, maar op de prediking van het lijden en sterven van Christus.

Waarom dat getal zeven?

Dat is niet helemaal duidelijk. Sommigen trekken een parallel met de zeven kruiswoorden. Waarschijnlijker is dat men de lijdenstijd bewust begon op carnavalszondag om het kerkvolk ervan te weerhouden de roomse gebruiken voort te zetten. Overigens heeft er nooit een gereformeerde kerkelijke vergadering een officieel besluit genomen over het aantal lijdenszondagen, behalve de provinciale synode van Assen in 1619.

Waarom hebben veel protestantse kerken nu weer zes lijdenszondagen?

Onder invloed van de oecumenische beweging hebben veel protestantse kerken gebruiken uit de vroegchristelijke traditie weer een plek gegeven. De website van de Protestantse Kerk in Nederland gebruikt de termen ”vastentijd”, ”lijdenstijd” en ”40dagentijd” door elkaar. Ook biedt de Protestantse Kerk een 40dagenkalender en 40dagenapp aan voor wie op deze manier wil toeleven naar Pasen. Sommige protestanten houden zich in deze periode aan een lichte vorm van ‘vasten’ door niet te snoepen of geen sociale media te gebruiken.

Welke kerken houden vast aan zeven lijdenszondagen?

Vooral behoudende reformatorische kerken volgen de protestantse lijdenstijd. In de praktijk gaat het in ieder geval om de (Oud) Gereformeerde Gemeenten (in Nederland), de Hersteld Hervormde Kerk, een deel van de Christelijke Gereformeerde Kerken en een deel van de gemeenten in de PKN die zich rekenen tot de Gereformeerde Bond. Maar zoals gezegd, een officieel kerkelijk besluit daarover is er nooit geweest.