Het is te begrijpen dat Brussel zich geroepen voelt zich hierop te oriënteren. De Europese Unie is nu eenmaal meer dan een vrijhandelszone. De EU laat alleen democratieën en rechtsstaten toe.

Alleen al de snelheid waarmee deze nieuwe wetten er in Polen zijn doorgedrukt, is voldoende reden tot wantrouwen. In een gezonde democratie worden nieuwe wetten eerst ter advies voorgelegd aan burgers en belanghebbenden. In Polen zijn beide wetten er in een tijd van enkele weken doorgejaagd. Alleen al om deze reden valt er van deze wetten weinig goeds te verwachten.

De wijzigingen in de Poolse mediawet lijken vooral partijpolitiek geïnspireerd. De rechtse PiS wil gewoon meer greep op de publieke omroep, en eigent zich op deze manier het recht toe benoemingen te doen. Het effect zal zijn dat deze omroepen nog minder dan eerst als betrouwbaar zullen worden gezien.

De PiS-regering zegt dat de omroepen erg gekleurd waren. Waarschijnlijk klopt dat, maar dat komt dan doordat de vorige regering net zo onverstandig was als de PiS. De ervaring leert dat het beter is de media zo veel mogelijk vrij te laten, en omroepen zeker niet te gebruiken in de partijpolitiek.

De wijzigingen bij het grondwettelijk hof zijn ernstiger. Vanaf nu kan dit hof bijvoorbeeld geen zaken meer in commissies (of kamers) afhandelen, maar kan het alleen geldige beslissingen nemen in volledige zitting. Deskundigen hebben gezegd dat dit zo goed als zeker het hof zal verlammen. De werkdag is immers te kort om alle nieuw binnen gekomen zaken af te handelen. In gerechtshoven op de hele wereld is het daarentegen volkomen normaal dat minder belangrijke zaken in afzonderlijke kamers worden afgehandeld.

Het lijkt erop dat de Poolse regering er ook bewust op uit is het grondwettelijk hof te verlammen. Dat is zeer ernstig. De oude leer van de ”trias politica” zegt dat de machten elkaar de ruimte moeten geven om te bloeien. Zodra de wetgevende en de uitvoerende macht samen de rechterlijke macht afknellen, ontstaan er problemen. De eenvoudige vraag is namelijk: Waar kan de burger terecht als de staat hem onrecht aandoet? Ook hier leert de ervaring dat een staat die geen rechter boven zich heeft, vroeg of laat in onrecht zal vervallen. Er is dus alle reden voor Brussel om de Poolse kwestie eens nader te onderzoeken.

Aan de andere kant bestaat wel de indruk dat de Europese Unie het vooral heeft voorzien op rechtse regeringen. Enkele jaren geleden lag Hongarije zwaar onder vuur in Brussel. Toen de vorige Poolse regering de media naar haar hand zette, hebben we van de Europese Commissie niets gehoord. Het is de vraag of ook Brussel in dezen zelf vrij is van partijpolitiek.

Voor het geloofwaardig beschermen van de rechtsstaat is vooral betrouwbaarheid nodig. Het is de vraag of de Europese Commissie op dit moment dat vertrouwen toekomt.