De nieuwe Poolse regering voerde de afgelopen weken in sneltreinvaart nieuwe, omstreden wetten in. Vooral twee daarvan trekken de aandacht van West-Europa. De mediawet, waardoor de publieke omroep onder controle van de regering wordt gebracht, en de hervorming van het grondwettelijk hof, die ook meer ruimte voor politieke controle toelaat.

De Nederlandse vicevoorzitter van de Europese Commissie, Frans Timmermans, schreef twee kritische brieven aan de Poolse regering; zijn Duitse collega Günther Oettinger zinspeelde er zelfs op dat Polen het stemrecht in Europa moet worden ontnomen.

Dat zou voor Polen een grote stap terug zijn. De afgelopen jaren nam de Poolse invloed in Brussel juist toe. Voormalig premier Donald Tusk werd voorzit-
ter van de raad voor regerings­leiders.

Economisch heeft het EU-lidmaatschap Polen ook veel voordeel gebracht. Sinds 2004, het jaar van de toetreding, kende het voormalige Oostblokland jaarlijks een flinke economische groei.

Euroscepsis

De basishouding van de Partij van Recht en Rechtvaardigheid (PiS) is nationalistisch, zegt dr. Natasza Styczynska. Zij werkt als politicoloog aan de Jagiellonische Universiteit van Krakau en is gespecialiseerd in de Poolse politiek tegenover de Europese Unie en de euroscepsis.

Trekt de nieuwe regering zich terug uit Europa?

„De nieuwe regering wil doen geloven dat we de Europese Unie niet echt nodig hebben, en keert zich tegen verdere integratie van de Europese landen. Voor hen zijn de economische unie en open grenzen voldoende. Dat doet denken aan het Britse standpunt over de EU.”

Hoe eurosceptisch is de Poolse bevolking?

„Uit de onderzoeken blijkt telkens dat zo’n 80 procent van de Polen de Europese Unie als ”goed voor Polen” beschouwt.

Toch betekent de EU voor Polen iets anders dan voor Nederlanders. Jullie hebben de EU zelf opgebouwd. Voor Polen, dat pas in 2004 toetrad, voelt de Unie als een externe macht. In de media wordt Europa vaak voorgesteld als ”zij”, een instituut dat ons tot iets dwingen wil. Voor landelijke politici is het gemakkelijk om iets buiten Polen de schuld van problemen te geven.”

Onlangs riepen in de Onafhankelijkheidsmars tienduizenden jonge Polen leuzen tegen de Europese Unie. Ze vrezen een ”nieuwe bezetting”. Hoe kijkt u daar tegen aan?

„Voor jonge mensen, tot een jaar of 25, is de EU inmiddels een 
vanzelfsprekendheid. Zij zijn gewend aan open grenzen, de 
mogelijkheid om te studeren in het buitenland, en goedkope vliegtickets. Voor hen is het normaal om een concert in Londen te bezoeken.

Tegelijk voelen veel jongeren zich verloren. Zij lijken zo kansrijk vergeleken met de generatie van hun ouders, maar voor velen is er geen werk. Voor jongeren 
is de roep om revolutie dan 
niet onlogisch. Rechtse clubs 
zijn er traditiegetrouw handig in om deze jongeren te mobiliseren.”

Polen roerde zich flink tijdens het vluchtelingendebat; het land keerde zich tegen de opvangquota zoals voorgesteld door Brussel. Waarom?

„Polen is nog steeds politiek instabiel. Velen zijn bang hun identiteit te verliezen. Dat uit zich in wantrouwen tegen de EU. Men is bang voor nieuwkomers. Tegelijkertijd voelt men dat Polen nog steeds geen gelijkwaardige partner is in Europa en heeft men het gevoel dat de EU hen tot iets dwingt dat ze niet willen.”

Afgelopen weekend, tijdens de demonstraties tegen de regering, zagen we wel weer veel vlaggen van de Europese Unie. Hoe zit dat?

„De demonstranten tegen de regering zijn niet zozeer jongeren, maar dertigers en veertigers. Soms zelfs mensen van tachtig jaar oud. Deze generaties weten hoe het was voordat Polen lid was van de EU. Voor hen garandeert de EU vrijheid, mensenrechten, tolerantie en pluraliteit. Brussel is voor hen de plaats waar je in laatste instantie terechtkunt, ook al doet de regering dingen die je niet accepteert.”

Wat verwacht u van de besprekingen in Brussel morgen?

„De Poolse regering heeft tot nu toe amper gereageerd op de kritiek vanuit Brussel. Nu moet ze wel.

Ik verwacht dat het Europees Parlement binnenkort stemt over een resolutie, met daarin een symbolische afkeuring van de nieuwe wetten in Polen. De kans is reëel dat Polen zijn stemrecht in Europa verliest. Ik weet niet of onze politici zich dat realiseren.”

Maar helpen sancties?

„Voor ons in Polen is het misschien de enige manier om het debat in Polen over Europa op gang te brengen.

Maar het kan ook een averechts effect sorteren: eurosceptici zouden het als een argument kunnen zien om zich dan maar helemaal terug te trekken uit de EU.

In Hongarije werden een aantal jaren geleden vergelijkbare maatregelen getroffen, waarop veel kritiek uit Brussel kwam. Ook daar heeft het eerder de euroscepsis versterkt.”