Onlangs verscheen het ”Kerkenboek Sprang-Capelle. Gebouwen en geloven”, een boek waarin de geschiedenis van alle twaalf kerkgebouwen en de synagoge in het dorp gebundeld werd.

De uitgave is verzorgd door de Heemkundevereniging Sprang-Capelle (zie ”Heemkundevereniging Sprang-Capelle”). Het gaat daarom niet over theologische geschillen tussen de diverse kerkelijke gemeenten, vertellen voorzitter van de heemkundevereniging P. A. J. Pruijssers (lid van de christelijke gereformeerde kerk) en mede-auteur H. M. G. Haverhals (lid van de gereformeerde gemeente in Nederland), maar vooral over de geschiedenis van de gebouwen, de orgels, de verenigingen en de mensen die er kerkten.

Het is een boekwerk geworden van bijna 200 pagina’s. Vijf auteurs werkten eraan mee. De rode draad? Pruijssers: „Dat is een lastige vraag. Er is een grote verscheidenheid aan kerken in Sprang-Capelle. Iedere gemeente heeft een heel eigen historie. We vonden het vreemd dat daarover nog niets op papier was gezet. Veel dorpsgenoten hebben niet zo’n groot historisch besef. Er is bij de totstandkoming van dit boek dus heel veel ontdekt wat we niet meer wisten. Bijvoorbeeld dat er aan het Trampad een Neder­duitsche gereformeerde kerk gestaan heeft. Dat wist bijna niemand meer.”

De dorpsbewoners hebben in de omgeving de naam gesloten en op zichzelf te zijn, vertellen de mannen. Haverhals: „Mensen hebben hier ook nog een sterk besef van christelijke waarden. Ik sprak pas een bouwvakker uit Kaatsheuvel die zei dat hij goed wist dat hij niet moest vloeken als hij in Sprang-Capelle een klus kwam doen. Dat is het beeld dat buitenstaanders van ons hebben.”

Pruijssers: „Het is goed dat dat besef er is, maar er is meer om mee naar buiten te treden. Vandaar dit boek, dat iets vertelt over het kerkelijk leven in dit dorp.”

Ooit waren Sprang, Vrijhoeve en Capelle drie aparte dorpen. Water en vuur, volgens Haverhals. „Het was ieder voor zich. Je ziet dat nog steeds wel terug. De mensen in Sprang waren arm. In Capelle woonden de rijken. Dat is nu niet meer zo. Maar er is wel een mentaliteitsverschil waar te nemen.”

Natuurlijke grens

Waalwijk, Kaatsheuvel, Waspik; de dorpen rondom Sprang-Capelle zijn vanouds allemaal rooms-katholiek. Toch heeft de Reformatie in het dorp al sinds 1610 vaste grond onder de voeten. Pruijssers: „Dat komt omdat Sprang en Capelle –en nog wat dorpen in het gebied Langstraat– vroeger bij Holland hoorden. Ten zuiden van de vroegere dorpen loopt de Zuidhollandsedijk.”

Omdat deze dijk een natuurlijke grens vormde tussen rooms-katholiek en protestants hebben de samenstellers van het boek ervoor gekozen het kerkgebouw van de hersteld hervormde gemeente van Loon op Zand ook mee te nemen in het werk. Pruijssers: „De kerk ligt aan de dijk en staat dus al in Kaatsheuvel. Dat veroorzaakte vroeger nogal eens verwarring bij gastpredikanten die in deze gemeente moesten voorgaan. Zij reden dan naar het dorp Loon op Zand, dat zeker 10 kilometer verderop ligt. Gelukkig heb je tegenwoordig navigatiesystemen die je de weg wijzen.”

Synagoge

Wat ook in de vergetelheid raakte bij de Sprang-Capellenaren was de synagoge die gestaan moet hebben aan de Hoofdstraat 36 in Capelle. Lange tijd was het onduidelijk waar het bedehuis exact was gevestigd, maar door onderzoek van de heemkundevereniging is die plaats nu precies aan te wijzen. De zogenoemde huissjoel verdween al voor 1900. Pruijssers: „Je moet minimaal tien Joodse mannen van dertien jaar en ouder bij elkaar hebben om een Joodse eredienst te kunnen houden. Dat aantal haalde men op den duur niet meer. De gemeente sloot zich daarom aan bij die in Waalwijk, waar tot aan de Tweede Wereld­oorlog nog een synagoge in gebruik was.”

Bij het uitbreken van de oorlog woonden er geen Joden meer in Sprang-Capelle. Volgens het kerkenboek vonden hier wel 37 Joodse Nederlanders een veilig onderduikadres. Ze overleefden de oorlog allemaal.

Pietje Penning

Nog volledig intact is het houten gebouwtje aan de Hogevaart 9, waar de gereformeerde gemeente tussen 1935 en 1952 samenkwam. Ooit woonde hier Pietje Penning, dochter van de afgescheiden predikant Frans Michel Penning. Zij liet in 1929 achter haar huis een schuur bouwen waar gezelschappen samen konden komen. Regelmatig nodigde Penning christelijke gereformeerde predikanten uit die zij graag wilde horen. Een jaar na haar overlijden in 1934 werd de schuur als kerk van de gereformeerde gemeente in gebruik genomen.

Pruijssers: „Een kleine eeuw eerder kreeg de christelijke afgescheiden gemeente in Sprang-Capelle een eigen kerkgebouw aan de Hogevaart. Dat was in 1841, zeven jaar na de landelijke Afscheiding, die in 1834 plaatsvond. Deze gemeente betrok in 1884 een nieuw bedehuis.”

Ondanks de grote diversiteit aan kerkelijke gemeenten in het dorp zien Pruijssers en Haverhals dat er onderlinge verbondenheid is tussen de kerken. Haverhals: „Dat viel me op tijdens de presentatie van het boek, eind november. We hadden geen idee hoeveel mensen erop af zouden komen, maar het aantal –zeker 200– overtrof onze verwachtingen.” Pruijssers: „En alle kerkenraden waren vertegenwoordigd, dat zegt toch ook wel wat. Alleen kon er niemand aanwezig zijn namens de Joodse gemeenschap, omdat we de presentatie op vrijdagavond, het begin van de sabbat, gepland hadden. Daar hebben we onze verontschuldigingen voor aangeboden.”

Heemkundevereniging Sprang-Capelle

De Heemkundevereniging Sprang-Capelle stelt zichzelf ten doel de geschiedenis van haar dorp te beschrijven. De vereniging heeft een eigen gebouw, Ons Huis, waarin een vergaderruimte, een depot en een bibliotheek zijn ondergebracht.

Tijdens zijn laatste vergadering besloot het bestuur te onderzoeken hoe de archieven van de vereniging gedigitaliseerd kunnen worden, vertelt voorzitter P. A. J. Pruijssers. Ook zou de vereniging graag een eigen tentoonstellings­ruimte inrichten in Sprang-Capelle. Op dit moment is daar in Ons Huis geen ruimte voor.

Kerkenboek

In het ”Kerkenboek Sprang-Capelle” passeren twaalf (voor­malige) kerkgebouwen en één synagoge de revue: de hervormde kerk aan de Kerkstraat 34, de voormalige gereformeerde kerk aan de Van der Duinstraat 42, de voormalige Nederduitsche gereformeerde kerk aan het Trampad, de hersteld hervormde kerk aan de Raadhuisstraat 116a, de voormalige gereformeerde kerk vrijgemaakt aan de Raadhuisstraat 158 (nu restaurant Sfeerlijk), de gereformeerde gemeente aan de Julianalaan 8, de voormalige gereformeerde gemeente aan de Hogevaart 9, de christelijke gereformeerde kerk aan de Hogevaart 132, gereformeerde kerk De Brug aan de Heistraat 4, de hersteld hervormde kerk aan de Zuid­hollandsedijk 63 in Kaatsheuvel, de gereformeerde gemeente in Nederland aan de Korte Heistraat 2, de hervormde kerk aan de Hoofdstraat 25, en de voormalige synagoge, Hoofdstraat 36.

De samenstellers behandelen genoemde kerken volgens de geografische ligging: van oost naar west.