Terrorisme-expert Peter Knoope constateerde onlangs op opiniesite knack.be dat „de hele wereld ons haat.” Met ”ons” doelt hij op het Westen, met zijn verworvenheden als democratie, secularisme en mensenrechten. Het recente nieuws volgend lijkt dit in eerste aanleg een juiste constatering. Het Westen wordt op veel fronten geteisterd en belaagd om wat het is. Maar haat men de westerse verworvenheden? Of hebben we te maken met aanvallen op onze dominante, neokoloniale geopolitieke houding?

Een gemiddelde Nederlander is sceptisch over onze maatschappij en het functioneren van onze democratie. Besluitvorming zou stroperig zijn en we voelen ons niet vertegenwoordigd. „Het zijn zakkenvullers in Den Haag”, wordt al snel geconcludeerd. Misschien omdat het ontbreekt aan een dieper zicht op de waarden die onze samenleving dragen. Zoals bijvoorbeeld goed samengevat in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948. Zonder kennis van je eigen geschiedenis redeneer je al snel gemakzuchtig en onderschat je de enorme waarde van wat we in Nederland, in het Westen met elkaar hebben opgebouwd.

Hemel op aarde

Want zijn onze westerse verworvenheden niet juist prachtig en universeel? In een Noors ziekenhuis in Tanzania spraken wij een paar jaar geleden een aantal Nederlandse verpleegkundigen. Zij gaven aan dat juist de vrouwelijke patiënten er zo opvallend ontspannen bij liggen. Ze zijn volop in de weer met elkaar en maken geen enkele haast om terug naar hun huis te gaan.

Hoe komt dit? In het Noorse ziekenhuis hebben ze een stem, rechten en een positie, worden ze serieus genomen en met rust gelaten. Thuis hebben deze vrouwen nauwelijks iets te zeggen en moeten ze, naast de volle zorg voor het gezin en de bredere familie, bovengemiddeld hard werken op het land om eten op tafel te krijgen. Het verblijf in een ziekenhuis waar een zieke vrouw rechten heeft en als gelijke behandeld wordt, wordt dan niet zelden ervaren als een verademing.

Als dit geldt voor deze vrouwen in het Zuiden, wat te denken van kinderen, gehandicapten, zieken, weduwen, wezen, religieuze minderheden enzovoort, die in een groot deel van de wereld deze ondergeschikte rol delen? Vraag deze stille meerderheid van de wereldbevolking eens wat zij wil. Grote kans dat zij onze democratische rechtsstaat, met gelijke rechten voor iedereen, ongeacht geslacht, ras, geloof en politieke overtuiging, als een hemel op aarde zien. Onze beschaving wordt bij uitstek geleefd door deze grote groep rechtelozen, die in de westerse beschaving wel een stem, rechten en een positie heeft gekregen.

Goede en verwerpelijke waarden

Een wereldwijde letterlijke kopie van onze westerse beschaving is echter niet wenselijk en ook niet realistisch. Dan neem je de geschiedenis van een cultuur of regio en haar waardigheid niet serieus. Afrika kent bijvoorbeeld eigen vormen van recht en democratie waarvan het Westen kan leren. Ook leert de recente geschiedenis dat het van buitenaf forceren van bijvoorbeeld een democratie op westerse leest bijzonder contraproductief werkt. Dat heeft juist de haat tegen het Westen aangewakkerd en de geopolitiek op scherp gezet.

Dat alles neemt niet weg dat wij in het Westen wel degelijk iets hebben om voor te staan en desnoods voor te vechten. Sommige waarden zijn goed, andere wel degelijk verwerpelijk. Daar moet je in durven geloven. Het exporteren van de rechten die de zwakkere een stem, rechten en een positie geven mag een ideaal zijn van het Westen. Omdat wij overtuigd zijn van die waarden en omdat het onze plicht is ten overstaan van de zwakkeren.

Wij moeten dus blijven investeren in ons westerse ideaal en niet sceptisch worden door de praktijk van de dag. De waarde van de democratische rechtsstaat mag niet weg gerelativeerd worden omdat hij soms disfunctioneert. Anderzijds moeten we er ook voor waken dat we de mogelijkheden van het exporteren van onze denkbeelden overschatten. Het is een fragiele balans. Het ”wir schaffen das” van de barmhartige dominee en de realpolitik van de koopman moeten met een zekere bescheidenheid samen opgaan.

De auteurs zijn actief in ontwikkelingslanden en schreven het boek ”Koopman en dominee, onze leiders over zichzelf en onze samenleving”.