Rutte de verbinder

Of je hem nu als zodanig erkent of niet, feit is dat Mark Rutte (48) momenteel dé leider van Nederland is. Meest gebruikte labels: opgewekt, aardig, gelijkmatig, ontspannen, zonder poeha. Dát zijn nu niet direct de eigenschappen die we koppelen aan een groot leidsman. Toch is Rutte al vijf jaar de baas van ons land en alweer bijna tien jaar politiek leider van de VVD.

Die prestatie heeft vooral te maken met twee kwaliteiten: Ruttes vermogen tot incasseren en zijn vaardigheid in het verbinden. Want zeg niet dat hij in zijn leven geen tegenslagen heeft gehad! Al jong verloor Mark zijn vader en oudere broer, in de strijd om het partijleiderschap met Rita Verdonk dolf hij in 2007 bijna het onderspit, en het weglopen van PVV-leider Wilders uit het Catshuisberaad was voor hem in 2010 een klap in het gezicht. Maar het opvallende is dat hij van deze dingen nooit ontregeld raakte. Geef Rutte een mep, duw hem desnoods ruw omver; altijd zal hij als een duikelaar weer overeind veren. En is een kenmerk van sterke generaals niet dat zij bereid zijn veldslagen te verliezen om de oorlog te winnen?

Wat zijn leiderschap in de tweede plaats kracht geeft, zijn z’n grote communicatieve gaven en z’n vermogen bruggen te bouwen. In een verbrokkeld politiek landschap wist Rutte de achterliggende vijf jaar steeds weer coalities te smeden én met die coalities tot concrete politieke besluiten te komen. Hebben twee ministers ruzie? Rutte belt ze beiden op, en legt mild dwingend twee telefoons naast elkaar. „Ik zet je even op de speaker, kunnen jullie dit samen oplossen.”

Op deze wijze incasseert ”the great communicator” links en rechts veel goodwill. Op Rutte –die binnenskamers echt weleens uit zijn slof schiet, maar zich dan terstond weer excuseert– kún je haast niet boos worden, en zeker niet boos blijven. Niemand wil de voormalige personeelschef van Unilever –die ook in Den Haag altijd een mensenmens is gebleven– beentje lichten, „omdat iedereen een band met hem heeft”, analyseerde oud-VVD-Kamerlid Boekestijn ooit in de Volkskrant.

En wat deert het de kiezers dat journalisten hem een ”Mann ohne Eigenschaften” noemen en hem een gebrek aan visie verwijten? Wat telt, is dat hij met zijn aanstekelijke optimisme en met zijn verbale overmacht in het parlementaire debat imponeert en inspireert. En hij toch zo’n gewone vent blijft. Een man die zelf de vuilniszakken buiten zet. En ’s zaterdags, tijdens het boodschappen doen, Angela Merkel belt. Dát vinden wij Nederlanders ”leuk”. Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.

Wilders de splitser

Een van de meest fascinerende leiders aan het Binnenhof is PVV-voorman Wilders (52). Van de man die in de beslotenheid van zijn kamer tegenover één journalist zittend vaak de innemendheid zelve is, schetsen afgesplitste of afgedankte fractiegenoten een compleet ander beeld. De hardwerkende en veeleisende leider is dwingend, manipulatief, ontoegankelijk en conflictmijdend.

Als we de oud-Kamerleden Kortenoeven en Hernandez mogen geloven, is een grenzeloze controledwang hét kenmerk van de PVV-leider. „Daarom wil hij geen interne conflicten”, zei dit tweetal in 2012 na hun afsplitsing van de PVV. „Die leiden immers tot controleverlies.” Daarom stopt Wilders veel energie in het op één lijn krijgen van zijn fractie, en áls zich daarin een linker- en een rechtervleugel manifesteren, „praat hij net zolang op de kneedbare middengroep in tot hij zijn meerderheid heeft”, zei Hernandez drie jaar geleden in de Volkskrant.

Daarom ook wil hij van de PVV geen democratisch functionerende partij maken en omringt hij zich het liefst met slechts enkele vertrouwelingen. Waar Rutte geldt als supertoegankelijk, is een van de grote klachten van weggelopen of weggestuurde PVV-Kamerleden dat zij hun leider nauwelijks konden benaderen. Zomaar bij hem binnenlopen? Onmogelijk.

Enthousiaste parlementariërs voelden zich daardoor niet serieus genomen. Zij konden met hun eigen moties of initiatiefwetsvoorstellen niet vooruit zolang Wilders zijn fiat niet gaf. Bontes, anderhalf jaar terug in het AD: „Geert haalt alle creativiteit en plezier uit de mensen weg.”

En als hij het nodig acht om personen tegen elkaar uit te spelen, doet hij dat. Oud-Kamerlid Driessen, twee jaar geleden in NRC Handelsblad: „Geert vergelijkt zichzelf graag met ”de intrigant” uit Asterix en Obelix.” Tegenspraak duldt hij niet. Kortenoeven: „De perceptie is dat kritiek op Wilders terminaal is voor je carrière.” Driessen: „Hij geeft in essentie niets om de mensen die zich voor hem uit de naad werken. Hij zei vaak: Ik houd meer van katten dan van mensen.”

Met dat alles is Wilders als leider bijna het volstrekte tegenbeeld van Rutte, die er juist behagen in schept iedereen in zijn waarde te laten en –ook als hij in onderhandelingen een ‘overwinning’ behaalt– tegenstanders graag met opgeheven hoofd het strijdperk doet verlaten.

Jazeker, ook Wilders is een succesvol aanvoerder. Zolang je maatstaf maar niet is of iemand het land constructief vooruit helpt. Zolang je criterium is of iemand zijn eigen beweging groot kan maken, is Wilders een kanjer. Hoewel? Zelfs langs die lat gelegd, faalt hij regelmatig doordat hij mensen niet blíjvend weet te binden en hij door een verkrampte regie de interne verdeeldheid die hij vreest, juist over zich afroept.

De inhoudelijke Van der Staaij

Enigszins vergelijkbaar met Rutte is, als het om leiderschapstypen gaat, SGP-voorman Van der Staaij (47). Trefwoorden voor zijn manier van leidinggeven: inhoudelijk en doordacht, vernieuwend en gedurfd. Om met die laatste twee te beginnen: zijn zijn bijdragen aan de Algemene Beschouwingen voor staatkundig gereformeerde begrippen niet vernieuwend en gedurfd? En geldt dat ook niet voor zijn optredens op radio en tv, alsook voor de mede door hem geïnitieerde crowdfundingsactie voor huwelijkstrouw?

Maar vernieuwend en gedurfd staan niet gelijk aan roekeloos. Over alles wat Van der Staaij doet, wordt door hem en zijn team medewerkers grondig nagedacht. Ook over zijn besluit om in 2010 het kabinet-Rutte I min of meer te gaan gedogen. Het is juist die mix van vernieuwing en doordachte inhoudelijkheid die hem in eigen kring gezag oplevert.

Onder jongeren en ouderen. Want met alle dynamiek die de SGP 3.0 kenmerkt, vertoont het staatkundig gereformeerde electoraat nauwelijks of geen haarscheuren. Wat nog eens onderstreept dat de SGP-leider, net als Rutte, een typische verbinder is. Of, zoals Van der Staaij het in 2010 zelf zei: „Ik heb niet de neiging te zeggen: mijn wil is wet. Het gaat om dienstbaar en samenbindend leiderschap. Op interne polarisatie zit niemand te wachten.”

De charismatische Marijnissen

Net zo’n baasje als Wilders is oud-SP-leider Marijnissen (63): autoritair in het kwadraat. Veelzeggend is de documentaire ”De Tweede Kamer” uit 2003, waarin te zien is hoe de toenmalige SP-fractievoorzitter zijn secondante Kant uitkaffert vanwege een zwak optreden in een Kamerdebat, waarna bij Kant de tranen in de ogen springen. En wie oud-SP’ers spreekt die zijn stukgelopen op het zonnekoninggedrag van de grote roerganger, hoort talloze andere voorbeelden van de soms brute manier waarop Marijnissen interne kritiek smoorde.

Een relevant verschil met de PVV is dat Marijnissen 25 jaar lang een ledenorganisatie van circa 40.000 leden onder de knoet wist te houden, terwijl Wilders niet eens een partij hééft.

Hoe de voormalige worstenmaker uit Oss dit fikst? Drie factoren spelen een rol: 1. Hij is een man met een enorm persoonlijk overwicht. Elke journalist die hem ooit interviewde, kent zijn ongekend dominante aura. 2. De oud-linkse cultuur in de SP, ontstaan vanuit de KEN (Kommunistiese Eenheidsbeweging Nederland), faciliteert dergelijk leiderschap. In het belang van het hoge doel houdt men in deze kringen vuile was altijd binnen. 3. Marijnissen was jarenlang hét stemmenkanon van de SP. En dan geldt in de politiek een simpele wet: de winnaar heeft, ook partij-intern, altijd gelijk.