„Er zijn mensen om leiding te geven en er zijn mensen om leiding te krijgen”, zei mijn grootvader. Hij had genoeg zelfkennis om zichzelf bij de tweede groep te scharen.

Leiderschap hoort thuis op het terrein van de algemene genade. Daarom moeten we terughoudend zijn om te spreken over christelijk leiderschap of christelijk leidinggeven. Sommige uitmuntende christenen kunnen helemaal geen leiding geven, en andersom zijn er in de wereldgeschiedenis grote leiders geweest die geen christen waren. De Bijbel is geen kookboek, geen natuurkundeboek en ook geen managementboek.

Er is echter wel behoefte aan bezinning op de vraag hoe je als christen kunt staan op de plek die God je gegeven heeft in de maatschappij. Wat betekent dat christen-zijn voor het werk? Christen­bakkers die nadenken over het Bijbelse perspectief op hun werk worden daarmee nog geen christelijke bakkers, laat staan dat ze christelijke broodjes bakken.

Iedere christen heeft een roeping. Die roeping staat niet geïsoleerd van, maar vloeit voort uit de roepstem van het Evangelie. Er is een God in de hemel, Die ons bij name kent en ons roept uit de duisternis tot Zijn wonderbaar en heerlijk licht. Wie daarvan geen weet heeft, kan wel christelijke dingen doen, maar kan geen christen zijn.

Uit deze roeping vloeit voort dat wij een specifieke taak hebben in Gods Koninkrijk. Ons werk is een ”goddelijk beroep”. In de Reformatie is dat uit de Bijbel opnieuw opgediept. Maarten Luther heeft er zelfs een nieuw woord voor bedacht: ”Beruf”. Daar moeten reformatorische christenen een beetje zuinig op zijn. Je hebt geen baan of job, maar een beroep. Dat heeft ook consequenties voor de praktijk…

Arbeidsvreugde

Als ’s morgens om 6.30 uur de wekker afgaat, mag je opstaan als een dankbaar mens. Je krijgt de kracht om je werk te doen. Het is God Die je wakker roept. De vreugde die een christen heeft in zijn werk is onafhankelijk van de omstandigheden. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat een christen het altijd volhoudt als de omstandigheden moeilijk zijn. Maar hij ontleent de arbeidsvreugde als het goed is niet alleen aan de arbeidsomstandigheden of aan de financiële beloning, maar aan het feit dat God hem roept.

In het goddelijke beroep komt ook het beeld van God tot uiting. De schepping naar Gods beeld wordt in Genesis verbonden aan de roeping om te ondernemen, te bouwen en te bewaren. Niet heel de aarde, zoals we vaak in overmoed denken, maar in een afgegrensd gedeelte: „De Heere God nam de mens, en zette hem in de hof van Eden om die te bewerken en te onderhouden.” Het is belangrijk om in de arbeid je grenzen in acht te nemen en te werken in de hof of de tuin die God je gegeven heeft. Bewerken en onderhouden of bouwen en bewaren zijn trouwens twee prachtige werkwoorden. Het werk waartoe God ons roept, heeft iets vernieuwends en iets behoudends, een christen is tegelijk progressief en conservatief. Het is de kunst van een ondernemer om te weten wat je moet bewerken en wat je met bewaren.

Creativiteit

Als we in ons werk het beeld van God weerspiegelen, dan zijn we ook geroepen om creatief te zijn. Arbeidsvreugde is een kwestie van genieten van wat je gemaakt hebt. Rusten van je werk om er eens even goed naar te kijken en je erin te verheugen, zoals God Zelf deed op de sabbat. Hier is wel een valkuil voor mensen die geroepen zijn om leiding te geven. Managers zien vaak weinig concreet resultaat van hun werk. Het is goed om je af en toe de vraag te stellen of je nog steeds scheppend bezig bent.

Dan is het juist belangrijk om dat zichtbare resultaat niet te vereenzelvigen met de behaalde winst. Ook de ontwikkeling van het bedrijf als gemeenschap waarin mensen werken en de groei van de mensen in wie je tijd en energie investeert, horen bij het creatieve proces. Het zijn niet in de eerste plaats de cijfers die tellen, maar de mensen die wegen.

Voor creatief leidinggeven zijn ook rust en ontspanning nodig. Uit ervaring weet ik dat het maken van een preek een creatief proces is. Dat kost geweldig veel inspanning, maar dan moet je het ook even loslaten, even gaan hardlopen, of even een dutje doen. Soms word ik wakker met de preek in mijn gedachten.

Volgen

De roeping van een christen, ook op het werk, is een roeping tot navolging. Het klinkt heel eenvoudig: „Volg Mij.” De jongeman tegen wie Jezus dit zei, was een ondernemer, een grootgrond­bezitter. Hij ging bedroefd weg, omdat hij aan zijn bezittingen vastzat. Wat mag het kosten, als Jezus beslag op ons leven legt?

Er is in het Nieuwe Testament een accentverschuiving van de radicale navolging van Christus naar de imitatie van Zijn karakter en levenshouding. Paulus roept de mensen op om hem te volgen, zoals hij Christus volgt. Kun je tegen collega’s of personeelsleden zeggen: „Wees navolgers van mij, zoals ik navolger van Christus ben”? Dat is nogal wat! Maar we mogen de lat niet uit praktische overwegingen dan maar wat lager leggen.

Volgen is vooral dienen. Christus is Zelf ook gekomen om te dienen. Als je in je roeping om leiding te geven op Jezus wilt lijken, dan moet je bereid zijn om je eigen belangen op te offeren en jezelf dienstbaar te maken aan de belangen van anderen. Maar wat betekent dat in de praktijk?

De uitdrukking ”dienend leiderschap” is voor misverstand vatbaar. Vaak wordt dienen vereenzelvigd met psychologische vaardigheden van communicatie en empathie. Een dienend leider moet dan vooral sympathiek zijn en goed kunnen luisteren, inleven, begeleiden en begrijpen. Wie zich verdiept in de biografieën van de grote christelijke leiders uit het verleden, zoals Ambrosius of Augustinus, Luther of Calvijn, Kuyper of Kersten, weet dat dit geen softe mannen waren.

Het gaat bij de navolging van Christus vooral om zelfverloochening en volharding. De grote christelijke leiders uit het verleden hebben keihard gewerkt om een bepaald doel te bereiken. Ze waren gedreven door een visie en hebben alles dienstbaar en ondergeschikt gemaakt aan het besef van hun roeping. Zij wisten dat zij dat doel alleen maar konden bereiken als ze streefden naar invloed en macht. Zelfverloochening betekent dat ik mijn belangen kan relativeren en wegcijferen voor een hoger doel.

Onafhankelijkheid is iets anders dan autoritair leiderschap en machtsmisbruik. Een christen weet immers dat hij rekenschap zal moeten afleggen voor alles wat hij gezegd en gedaan heeft. Enerzijds is hij vrij, omdat hij zijn gezag als leidinggevende ontleent aan zijn roeping, maar anderzijds leeft hij ook in het besef dat hij verantwoording schuldig is over wat hij heeft gedaan en hoe hij met mensen is omgegaan.

Corrupt

Tegenover dienen staat niet ”heersen”, maar ”jezelf dienen”. „Macht corrumpeert”, zei de Britse historicus lord Acton. Reformatorische christenen weten dat dat niet waar is. Wij zijn al corrupt, en daarom kunnen we zo moeilijk met macht omgaan.

Als we geroepen zijn om Jezus te volgen in het dienen van anderen, dan moet het geestelijk en eeuwig welzijn van de mensen om ons heen altijd vooropstaan. Niet dat een bedrijf een evangelisatie­vereniging is. Martyn Lloyd-Jones stelt zelfs dat personeelsleden die evangeliseren onder werktijd, stelen van hun baas. Nuchterheid is hier op haar plaats. Je bent geroepen om je werk zo goed mogelijk te doen en daar word je voor betaald. Toch mogen anderzijds de sfeer op het werk of de onderlinge verhoudingen geen verhindering zijn om in het Koninkrijk van God in te gaan.

Pelgrim

Het uiteindelijke doel van ons leven en de uiteindelijke bestemming van deze wereld is gelegen in het Koninkrijk van God. Dat betekent dat niets in deze tegenwoordige wereld een doel op zichzelf mag zijn. Welke taken we ook hebben en welke roeping er ook op ons afkomt, alles wat we doen moet altijd een hoger doel dienen en gericht zijn op het koningschap van God in de Heere Jezus Christus.

Een christenpelgrim die leiding moet geven, beseft dat hij ook leiding moet krijgen en afhankelijk is van God en van zijn naaste. Misschien is dat wel het geheim van de christen die leidinggeeft. Hij weet dat hij ook geleid moet worden, door God, Die ook zijn leven leidt door middel van de mensen om hem heen en soms zelfs door de spiegel die zijn werknemers aan hem voorhouden.

De auteur is bijzonder hoogleraar gereformeerde godgeleerdheid namens de Gereformeerde Bond aan de Rijksuniversiteit Groningen. Dit artikel is een bewerking van de lezing die hij afgelopen week in Kesteren hield op een bijeenkomst van de reformatorische zakenvereniging VRCL.