Op 22 november 1615, deze maand 400 jaar geleden, overleed Johannes Fontanus, in zijn buitenhuis aan de Velperweg in Arnhem. Omstanders getuigden: „Dit en is niet sterven, maer is waerlic in den Heere ontslaepen.” In de Grote of St.-Eusebiuskerk werd hij begraven. Zijn grafsteen bevat slechts de letters ”I. F.”, Ioannis Fontanus.

In de Bethlehemkerk van de protestantse gemeente te Arnhem had donderdagmiddag de presentatie plaats van een boek over Fontanus, met als ondertitel ”Een Gelders predikant in dienst van de orthodoxie” (uitg. Valkhof Pers, Nijmegen, € 29,95). Auteurs van de 304 bladzijden tellende publicatie zijn de historici dr. A. E. M. Janssen en dr. Kosterus G. van Manen.

Een biografie wil Janssen, oud-docent nieuwe geschiedenis aan de toenmalige Katholieke Universiteit Nijmegen, het boek niet noemen. Weliswaar wisten hij en Van Manen heel wat materiaal –waaronder 54 brieven van Fontanus– te achterhalen, maar over diens persoonlijk en huiselijk leven is toch weinig bekend. „We kunnen daarom beter spreken van een op bronnen en literatuur gebaseerde studie over Fontanus.”

Wat de 54 brieven betreft: 23 daarvan zijn gericht aan graaf Jan van Nassau-Dillenburg, een broer van Willem van Oranje. Deze –calvinistische– Jan van Nassau was het die er, als stadhouder van Gelderland, voor zorgde dat Fontanus predikant van Arnhem werd. Hij zou er 37 jaar lang staan, van 1578-1615. Overigens was er ook vóór Fontanus’ komst al een kleine protestantse gemeenschap in de stad, merkte drs. P. W. van Lunteren, archivaris van de protestantse gemeente, op.

Biografisch Woordenboek

In december vorig jaar werd in Arnhem het tiende en laatste deel van het Biografisch Woordenboek Gelderland (BWG) gepresenteerd, met daarin tal van prominente en minder prominente personen die voor de provincie van betekenis zijn geweest. De recensent van deze krant constateerde dat in elk geval twee namen in het BWG ontbraken: die van Johannes Fontanus en die van Jan van Nassau. „Een terecht gesignaleerd gemis”, zei dr. Janssen gistermiddag. „We hopen dat met ons boek genoegzaam te hebben gecompenseerd. Geen lemma’s dus, maar een heus boek.”

Fontanus heeft zich „met een enorme geloofsijver” ingezet om, samen met de autoriteiten, de Reformatie in Arnhem en Gelderland door te voeren, gaf dagvoorzitter dr. J. P. de Kleijn aan. „Kom daar nu maar eens om. De overheid maakt zich juist sterk voor zoveel mogelijk koopzondagen.”

Johannes Fontanus stond een „theocratische bestuursvorm” voor ogen, aldus dr. Van Manen, die jarenlang docent geschiedenis en staatsinrichting was aan het, jawel, Johannes Fontanus College in Barneveld. Zijn idealen botsten echter op de weerbarstige werkelijkheid. „Lang niet iedereen –in Nijkerk onder andere– bleek gecharmeerd van een gereformeerde reformatie.” Fontanus stierf zelfs enigszins verbitterd: nooit had het er volgens hem met de kerk zo slecht voorgestaan als nu. Van Manen: „Helaas heeft deze strenge, ongemoedelijke Rijnlander de glorie van Dordt, 1618-1619, niet meer mogen smaken.”

Pionier

Dr. A. J. Plaisier, scriba van de Protestantse Kerk in Nederland, was donderdag een van de drie personen die een eerste exemplaar van het boek in ontvangst mochten nemen. Hij constateerde enige parallellen met de huidige tijd. „Ook Fontanus was een pionier, die in een sterk veranderende samenleving zijn weg moest zien te vinden, ook waar het ging om de relatie tussen kerk en staat. Wij maken iets vergelijkbaars mee: wat is de plaats van de kerk nog, waar ze door een zogenoemd neutrale overheid in een steeds marginalere positie wordt gedrukt?”

Lees ook:

Serie Gelderse Biografische Woordenboeken stopt

„Opwekking Nijkerk niet onverwacht”

Papen en papistische papen