Niemöller presenteert donderdag, in Wassenaar, zijn boek ”De verschrikkelijke Janmaat. Nederland en de Centrumpartij” (uitg. Van Praag, Amsterdam). Niet eerder bestudeerde iemand zo grondig de politicus en de partij die in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw als eerste de negatieve aspecten van de multiculturele samenleving in het politieke debat aan de orde stelde, maar die daarvoor beloond werd met afkeer, haat en ongekende vormen van uitsluiting.

Toppunt van geweldsgebruik was de bekende aanslag in Kedichem. Op 29 maart 1986 gooiden „anti-fascisten” in familiehotel Cosmopolite, waar zo’n zeventig aanhangers van de Centrumpartij een vergadering hadden, stenen, rookbommen en brandbommen naar binnen. De secretaresse en vriendin van partijleider Janmaat, Wil Schuurman, verloor als gevolg van dat geweld een been. Niemöller: „Dat was de ergste aanslag. Maar wat mij frappeert, is dat Janmaat en zijn aanhangers eigenlijk zeventien jaar lang slachtoffer zijn geweest van hetzes, discriminatie en geweld. Minstens de helft van hun partijvergaderingen werd verstoord door acties van linkse anti’s.”

Door dat alles kon de Centrumpartij (CP), en haar eveneens door Janmaat geleide opvolger, de Centrum Democraten (CD), eigenlijk nooit als een echte, geordende partij functioneren. „Het geweld vanuit krakerskringen was dus effectief, mede doordat de politie er nauwelijks iets tegen ondernam.”

Wat bovendien niet meehielp, was dat de media over het geweld of vergoelijkend of in het geheel niet berichtten. „Kranten, radio en tv pikten dit geweld, gek genoeg, niet op als een bedreiging van de democratie, wat het toch wel degelijk was. Grof fysiek geweld en gebruik van wapens werd soms omschreven als „relletjes” of dat „het er niet zo netjes aan toeging.” Maar heel vaak werd er helemaal niet over geschreven.”

Minstens zo erg was de sociale uitsluiting die Janmaat en de zijnen ten deel viel. „In mijn boek noem ik vele voorbeelden van personen die vanwege hun lidmaatschap van de CP of de CD hun baan zijn kwijtgeraakt of in een sociaal isolement raakten. Dat is des te schokkender als je je anno 2015 realiseert dat de ideeën van Janmaat eigenlijk zó extreem niet waren. Kreten als ”Nederland is vol”, of ”eigen volk eerst”; daarvan vallen we nu toch niet meer van onze stoel? Sterker nog, zijn in 1981 geuite idee om vluchtelingen van buiten Europa in de eigen regio op te vangen –een idee dat toen werd verfoeid–, lijkt momenteel het ei van Columbus te zijn.”

Toch waren de aanhangers van Janmaat zelf ook geen lieverdjes…

„Dat ligt genuanceerd. Er is één duidelijk voorbeeld, namelijk toen in 1981 aanhangers van de Centrumpartij de Amsterdamse Mozes- en Aäronkerk binnengingen om daar illegale Marokkanen te lijf te gaan. Verder ben ik weinig door hen georganiseerd geweld tegengekomen. Uiteindelijk kwam ook de Binnenlandse Veiligheidsdienst die de Centrumpartij intensief schaduwde –het is ongelooflijk, maar bij elke vergadering van de CP zaten wel één of twee undercover-BVD’ers–, tot de conclusie dat de partij geen bedreiging voor onze democratie vormde. Eigenlijk had de dienst zijn schaduwactiviteiten daarna flink moeten terugschroeven, maar dat deed men niet omdat de minister van alle details van deze partij op de hoogte wilde blijven.”

Het zwaarste verwijt aan Janmaat en zijn aanhangers was dat zij fascistisch en racistisch waren.

„Mijn conclusie is dat dit eigenlijk niet te bewijzen valt. Janmaat zelf was helemaal niet in het nazisme geïnteresseerd. Een grote fout van diverse partijtoppers is wel dat zij aanpapten met mevrouw Rost van Tonningen, de weduwe van de bekende NSB-voorman. Ook Janmaat is bij haar op bezoek geweest en met haar op de foto gegaan. Dat was uiterst amateuristisch van hem.”

De NRC kopte bij Janmaats overlijden: ”Het beste wapen tegen de opkomst van extreem-rechts”.

„Helemaal mee eens. De persoon Janmaat zat zichzelf en zijn partij enorm in de weg. Mensen ervoeren hem als een eng mannetje. Hij was totaal niet mediageniek en zijn betogen waren warrig. Dat heeft de groei van zijn beweging –drie Kamerzetels in 1994 was het plafond– enorm geremd. Dat er meer zetels te winnen waren door aan te knopen bij de groeiende kritiek op het multiculturele denken, hebben later Bolkestein, Fortuyn en Wilders laten zien.”