Terecht wijst dr. Engelfriet erop dat het zwaartepunt van de dissertatie van dr. J. van Beek ligt in zijn beschouwingen over de worsteling van Rathenau met de subject-objectverhouding. Op dat punt heeft de studie zeker haar verdiensten. Maar dat ontslaat de auteur niet van de plicht om ook op de andere gebieden die hij bij zijn studie betrekt, de zaken goed te verifiëren. Of hij moet erover zwijgen.

Marginaal
Gezien de eigenlijke probleemstelling van het boek en gegeven het feit dat de relatie van Rathenau met de Europese integratie tamelijk marginaal is, was er geen reden om uitgebreid in te gaan op het functioneren van de Europese instellingen. De lezer krijgt echter uitgelegd dat het Europees Parlement twintig commissies heeft en zowel in Straatsburg als in Brussel vergadert. Daarmee breidt men alleen de omvang van een dissertatie uit, en dat is een zeer twijfelachtig doel.

De forse kritiek in NRC Handelsblad (ze hebben in Brussel zitten slapen) heb ik niet zonder meer overgenomen. Wel maakte die duidelijk dat ik niet de enige was die z’n twijfels had over het niveau van het proefschrift.

Dat de schrijver door mij consequent dominee wordt genoemd, hoewel hij zijn proefschrift niet in die kwaliteit geschreven heeft, komt omdat het in het RD gebruikelijk is om predikanten altijd als zodanig aan te duiden. Dat hangt samen met een ambtsopvatting waarin het predikantschap niet als een parttime functie wordt gezien. Overigens promoveerde ds. Van Beek aan de Protestantse Theologische Faculteit in Brussel. Dat maakt het voor de hand liggend om een relatie te zien met zijn predikantschap.

Gereformeerd
Ten slotte is er de kritiek dat ik de opvattingen van dr. Van Beek inzake de verhouding tussen Joden en christenen toets aan „een zeer bepaald gereformeerd standpunt.” Nu kan men het begrip gereformeerd ruim interpreteren. Dan spreken we over modern gereformeerd en humanistisch gereformeerd. De remonstrantse kerk aan de Keizersgracht in Amsterdam (thans debatcentrum De Rode Hoed) droeg vroeger de naam: Remonstrants Gereformeerde Gemeente.

Daarbij vergeleken kies ik inderdaad voor een zeer bepaald gereformeerd standpunt, namelijk zoals wij dat verwoord vinden in onze gereformeerde belijdenisgeschriften. Voor een predikant als ds. Van Beek, wiens naam vermeld staat in het adresboekje van de Gereformeerde Bond, zal dat toch geen verrassing zijn.

De auteur is oud-hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad.