Voor de rector van de Evangelische Theologische Faculteit (ETF) in Leuven (België) is ethiek geen zaak van het simpelweg toepassen van geboden en pasklare antwoorden, zo zet hij uiteen in het boek ”Zorgen voor een eigenwijze kudde. Een pastorale ethiek voor een missionaire kerk” (uitg. Boekencentrum, Zoetermeer), waarover zaterdag in Zwolle een studiedag gehouden wordt.

Eigenwijze schapen zijn gesteld op hun vrijheid en mondigheid – hoe gaan herders daarmee om? Het kernwoord is verantwoordelijkheid, vindt prof. Nullens. Geïnspireerd door de Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer stelt hij Christus centraal in de levensverbanden van deze wereld, in het huwelijk en de kerk. Pastoraat is herderlijk leiderschap, dat weer een afspiegeling is van God als de zorgzame en genadige Herder.

De grootste uitdaging in deze tijd is volgens Nullens de invulling van het menselijk herderschap. Het is de taak van de kerkelijke leider om mensen bij te staan in het moeizame proces het eigen levensverhaal in verband te brengen met Gods openbaring in Christus. De gemeente is een morele gemeenschap waar diversiteit heerst, een gemeenschap van geloof, hoop en liefde.

Prof. Nullens keert zich tegen een regelethiek die geen rekening houdt met de complexiteit van het pastoraat. Zo voert hij een pleidooi voor de waarden van huwelijk (als een verbond) en seksualiteit, maar weet hij dat de huidige samenleving waarden huldigt die hier haaks op staan. Hij beseft dat homoseksualiteit een gevolg is van de gebrokenheid van het leven (zelfs dát mag hij niet meer zeggen, zo realiseert hij zich). Zij is volgens hem geen bewuste keus of een gewilde zonde. Homoseksualiteit is een aanleg die afwijkt van de oorspronkelijke bedoeling van de schepping, stelt de ETF-rector.

Homoseksualiteit, dat eerder een „lot” is en iemand overkomt, is dan ook wat anders dan „meer aanvaarde zonden”, zoals geldzucht, jaloezie, hoogmoed en echtbreuk. Daar kan de mens wel meer tegen doen. Toch is een mooie en zuivere oplossing in ethisch lastige zaken onmogelijk in deze tijd van „eschatologische spanning”, aldus prof. Nullens. „Wat de barmhartigheid betreft is het bijzonder belangrijk dat er in de kerk voldoende ruimte is voor het onvolkomene, het fragiele en de pijn van het leven.”

Tussentijd

De ethiek van het Koninkrijk van God is volgens prof. Nullens een ethiek van de tussentijd, in afwachting van het Koninkrijk. „Er mag en kan geen laatste woord zijn, alleen een open einde is mogelijk.”

Ethiek is altijd „onderweg” en het zorgen voor eigenwijze schapen is nooit voorbij. Zeker in een missionaire kerk die openstaat voor de wereld worden er volgens de hoogleraar ethische grenzen opgezocht.

In deze gebroken wereld is niets in simpele regeltjes te gieten, aldus prof. Nullens. De ethiek wordt gestempeld door verantwoordelijkheid. Die houdt niet alleen rekening met principes en waarden, maar ook met de gevolgen van keuzes. En de dingen lopen niet altijd goed af in het leven.

Het is volgens prof. Nullens niet juist om religie op te vatten als „een cultuursysteem dat ons via sociale druk, als lammetjes, angstvallig binnen de hekken houdt.” Dit zal niet langer werken voor de mondige mens die naar een authentiek leven zoekt.

Verantwoordelijk

Prof. Nullens zoekt een oplossing in een ethiek waarin vrijheid en verantwoordelijkheid met elkaar verbonden worden. Vrijheid, zo wist Bonhoeffer al, maakt mensen verantwoordelijk voor de naaste.

Verantwoordelijkheid is echter ook tragiek. „Het betekent dat we soms moeilijke besluiten moeten nemen en niet vrij van schuld kunnen blijven. Ons hoogste doel is niet de eigen gerechtigheid, het zuivere geweten, maar de dienst aan de naaste.”

De liefde voor Jezus Christus is de diepste motivatie. Hij is de Opperherder aan Wie mensen voortdurend verantwoording moeten afleggen. Tussen God en mens staat Christus als Middelaar. „Hiermee wordt een soort autoritaire ethiek, waarbij men zich in de naam van God boven andere mensen stelt, principieel uitgesloten”, aldus prof. Nullens. „Waar het wel om gaat is dat we onze opdracht tot onderscheiding niet autonoom uitvoeren, maar altijd in het kader van liefde en een bewustzijn dat we tegenover God verantwoording moeten afleggen.”

Mensen moeten zelf hun verantwoordelijkheden nemen en zichzelf als verantwoordelijk duiden, zo benadrukt de ETF-rector. „Het doel is groei, ontwikkeling, geestelijke vorming, steeds meer gelijkvormig worden aan het beeld van Christus, in dienst van anderen. Pastors helpen en steunen anderen op deze voor iedere persoon unieke levensweg.”