Leefbaar Nederland was tot dan toe meer een vernieuwingsbeweging dan een partij die was in te delen in het traditionele palet van links naar rechts in de politiek. Fortuyn was toen al omstreden wegens zijn standpunt over de minderheden. Bovendien werden door de presentatie van Fortuyn als het nieuwe gezicht van Leefbaar Nederland de andere kandidaat-lijsttrekkers buitenspel gezet. En dat terwijl dit toch de partij was die wilde breken met de Haagse gewoonte om in de achterkamertjes de dingen te regelen. Het duurde dan ook niet lang of een splitsing was een feit.

Mediastrateeg Nagel, gepokt en gemazeld binnen de PvdA én de publieke omroep, besefte echter dat de nieuwe partij een duidelijk profiel nodig had en daarmee een aansprekende lijsttrekker. Bij de presentatie van Fortuyn zei Nagel zich ervan bewust te zijn een lastpak in huis gehaald te hebben. Hij vergeleek de kale onberispelijk geklede man met een voetbalvedette die zo zijn grillen had.

Fortuyn zette toen al de toon voor zijn verdere optredens. Hij zou niet zeggen dat Nederland vol is, maar wel „dat het er behoorlijk druk is. In mijn ogen een beetje te druk.”

Leefbaar Nederland betaalde een prijs door Fortuyn als lijsttrekker te nemen, doordat een deel van de achterban met linkse sympathieën de partij de rug toekeerde. Het rechtse imago van Fortuyn bracht Leefbaar Nederland wel op winst in de opiniepeilingen, die opliep naarmate hij meer in het nieuws kwam door gepeperde uitspraken.

Voor het aantreden van Fortuyn scoorde de nieuwkomer in de landelijke politiek nooit hoger dan drie zetels. De man, die openlijk de ambitie uitsprak om ooit nog eens premier te worden, had al laten weten dat lange tenen bij hem niet veilig zijn en maakte dat meer dan waar.

De ophef rond zijn uitspraken leek Fortuyn alleen maar aan te moedigen. Zo zei hij onlangs dat de drugskoeriers opgesloten moeten worden in een kooi op Schiphol. Leefbaar Nederland stond enkele dagen later op een hoogtepunt van 22 zetels in een opiniepeiling.

Maar uiteindelijk ging Fortuyn ook voor het bestuur van Leefbaar Nederland te ver. De partijleden hadden Fortuyn tijdens het congres teruggefloten door het verkiezingsprogramma op het punt van de asielzoekers aan te passen. Aangemoedigd door zijn succes, negeerde Fortuyn die uitspraak en dat betekende zijn einde als lijsttrekker.

Zo vlak voor de verkiezingen is dat zonder meer een forse optater voor de partij die eigenlijk sinds 1994 al in opkomst is. Toen won Leefbaar Hilversum, onder leiding van oud-PvdA-coryfee Jan Nagel, in een klap acht zetels en werd daarmee de grootste partij in de omroepstad. In 1998 groeide de partij door naar veertien zetels. In Utrecht haalde Henk Westbroek met Leefbaar Utrecht toen in een keer negen van de 45 zetels om bij tussentijdse verkiezingen in 2000 nog eens stevig door te groeien.

De gedachte dat Nederland toe is aan een nieuwe politieke partij, die breekt met de Haagse traditie van vriendjespolitiek en achterkamertjes, wint geleidelijk terrein. In juni 1999 wordt Leefbaar Nederland opgericht. Overal in het land ontstaan lokale „leefbaar”-partijen die affiniteit voelen met Leefbaar Nederland. Als vervolgens bij tussentijdse verkiezingen Leefbaar Utrecht in november klimt naar veertien zetels, groeit het elan.

Politiek Den Haag kan zich nu afvragen of Leefbaar Nederland onder Fortuyn een eendagsvlieg blijkt te zijn, of dat een groot deel van de kiezers daadwerkelijk een nieuwe partij de kans wil geven. Dat kan alleen als Nagel na het vertrek van zijn vedette niet zijn toevlucht neemt tot paniekvoetbal en met een geloofwaardige opvolger van Fortuyn op de proppen komt.