„Bewogen met jongere die twijfelt tussen evolutie en schepping”

Het was voor Dekker niet mogelijk naar Oranje te komen in het Groningse Haren, maar via skype bleek een dubbelinterview prima te doen.

Hoe kwamen jullie op het idee om hierover een kinderboek te schrijven?

Oranje: „Twee jaar geleden interviewde ik Cees Dekker voor het EO-magazine Eva. Het maakte diepe indruk op mij hoe onbevangen en gelovig hij praatte over evolutie en de oerknal.

Ik droomde daarna dat ik samen met hem hierover een kinderboek ging schrijven. Dat twitterde ik naar hem. Hij berichtte terug: „Ja dat doen we!” Hij wilde er een avonturenboek van maken. Zoiets moeilijks had ik nog nooit gedaan: een avonturenboek schrijven waarin ik doelbewust een boodschap wilde verwerken: onderzoek de natuur gerust, want er is niets in dat God niet heeft gemaakt.”

Hoe was de taakverdeling?

Dekker: „Die was helder. Corien schreef het verhaal. We hebben veel gemaild en overleg gehad. Als professor Jeroen leverde ik vooral bouwstenen aan.”

Oranje: „Ik bestookte als Tycho Cees voortdurend met creationistische argumenten. En hij ging daarop in. Ik vond het een leuk idee om de mailwisseling gewoon rechtstreeks in het boek te zetten, maar wel in kindertaal.”

Dekker, lachend: „Vooral mijn e-mailstukjes moesten daarvoor worden herschreven. Het boek mocht niet al te technisch worden. De informatiedichtheid van het boek is evenwel al groot.”

Hadden jullie bij de andere personages ook een concrete persoon in gedachten?

Oranje: „Nee niet direct. Ik was bijvoorbeeld zowel Tycho, Christi, als Ine-Lou.”

Wie fungeert er als predikant?

Oranje: „Ik ben zelf theoloog. Maar ik had voor mijn boek een relaxte predikant in gedachten. Bijvoorbeeld mijn zwager, een grote, dikke...” Ze onderbreekt schaterend haar betoog en vervolgt: „Onbewust had ik, denk ik, mijn man Dick in gedachten, die predikant is in de Nederlands Gereformeerde Kerken.”

Dekker: „Eigenlijk hebben we vooral ideeën geprojecteerd op de verschillende personages. Ieder van de personen verkondigt consequent een bepaald geluid.”

Oranje: „Het creationistische standpunt werd bijvoorbeeld steeds te berde gebracht door Ine-Lou. We hebben er bewust naar gestreefd geen karikatuur te schetsen van welke mening dan ook.”

De timing van de uitgave is opmerkelijk. Het boek ”Check it out!” van wetenschapsjournalist René Fransen kwam ruim een week eerder uit dan ”Het geheime logboek van topnerd Tycho”. Beide boeken stellen de klassieke scheppingsleer ter discussie. Ze willen ruimte bieden aan de visie dat God via oerknal en evolutie alles zou hebben geschapen. In de komende maanden verschijnt er ook een Engelstalig boek van dogmaticus prof. dr. Gijsbert van den Brink waarin hij de exegese gebruikt om deze visie in de Bijbel te kunnen lezen.

Zit hier een vooropgezet plan achter?

Dekker: „De timing is toevallig. Het boek van Fransen is ontstaan na een Twitterdiscussie, waarin ik opperde dat er catechisatiemateriaal zou moeten komen over schepping en evolutie.”

Oranje: „Ons boek had eigenlijk een jaar eerder in de winkel moeten liggen.”

Volgens beide auteurs geeft het verschijnen van de boeken vooral aan dat er een lacune bestaat; er is weinig materiaal voorhanden dat de theïstisch-evolutionistische visie op de schepping ondersteunt. „En daar is behoefte aan”, merkt Dekker.

Wat is jullie drijfveer geweest om zo’n boek te schrijven?

Dekker: „In discussies met studenten merk ik dat ze soms in de kerk horen dat alles in zes dagen is geschapen, terwijl ze op school en op de universiteit te horen krijgen dat alles is ontstaan in lange periodes. En door die spagaat gaat het soms mis: ze verliezen hun geloof in de Bijbel en zeggen ten slotte kerk en God vaarwel. Ik probeer hun duidelijk te maken dat dit niet hoeft.”

Oranje: „Jongeren komen gegarandeerd in aanraking met vragen over schepping en evolutie. Als ze dan thuis te horen krijgen: het evolutieverhaal klopt niet, dan komt het kind later in de knel; het ervaart dan een conflict tussen thuis en school. Een schooldirecteur vertelde me pas: honderden jongeren verliezen hun geloof omdat ze de verbinding tussen Bijbel en wetenschap niet kunnen maken. Dat gaat ons aan het hart.”

Wanneer kwam u zelf tot de overtuiging dat Genesis geen historisch verslag van de schepping zou bieden?

Oranje: „Moeilijk om te zeggen. Op school behandelden we bij biologie argumenten voor het creationisme. Ik concludeerde dan blij en opgetogen: „Zie je wel, de Bijbel heeft gelijk.” Later begon ik te twijfelen aan de creationistische argumenten. En ik ben het gedachtegoed van christelijke wetenschappers gaan onderzoeken. Hun argumenten hebben mij overtuigd dat God alles heeft geschapen door evolutie.”

Dekker: „Ik weet niet zo goed meer wanneer ik tot die overtuiging kwam. Als tiener? Echt al heel vroeg. Maar het was heel lang geen issue voor me. Pas eind jaren 90 van de vorige eeuw ben ik diepgaander gaan nadenken hoe God de wereld heeft gemaakt. Toen heb ik ook studie gemaakt van het Oude Testament. Het is een heel langzaam proces geweest.”

Het boek begint met het neerstorten van een meteoriet op een fietsenstalling. Is dat niet een beetje vergezocht?

Oranje: „De lezer moet direct het verhaal ingetrokken worden. En alle kinderen kunnen zich de consternatie voorstellen wanneer de fietsenstalling bij school plotseling instort.”

Dekker: „Het heeft dus vooral een literaire functie, maar het is ook een feit dat er elk jaar ergens op aarde enkele meteorieten neerstorten. En het is natuurlijk een mooie brug om de ouderdom van het zonnestelsel, dat al miljarden jaren oud is, te introduceren.”

Het boek geeft soms wel een heel versimpelde versie van ingewikkelde wetenschappelijke problemen weer, bijvoorbeeld het uitsterven van de dinosauriërs; de oerknal; het ontstaan van de maan; het stuitje van de mens als overblijfsel van de apenstaart. Wordt de wetenschap daarmee wel recht gedaan?

Dekker: „Je populariseert in zo’n kinderboek natuurlijk veel; je versimpelt de dingen. Maar in de kern klopt het allemaal wel.”

Oranje: „We moesten natuurlijk oppassen dat het boek niet onleesbaar zou worden.”

Volgens de wetenschap hebben het ontstaan van de kosmos en evolutie autonoom en via toevalligheden plaatsgehad. U gelooft ook dat God daar een rol in heeft gespeeld. Hoe legt u die verbinding?

Dekker: „De wetenschap zegt ons iets over de werkelijkheid en beschrijft dat met natuurwetten en kansprocessen. Een atheïst zal stellen dat alles in de natuur ten diepste wetmatig of toevallig is. Dat is zíjn levensbeschouwing.

Ik geloof daar níét in. Ik geloof dat God deze wereld draagt van seconde tot seconde. Hoe? Dat weet ik niet. Ons denken is eindig. Ik kan ook niet veel zeggen over het mechanisme waardoor Hij werkzaam is geweest in het proces van de evolutie.

Het is net als bij ouders die een kindje krijgen. Ze zetten op het geboortekaartje: Dankbaar en blij ontvingen we uit Gods hand... Maar ze weten tegelijk dat de wetenschap de ontwikkeling van het kind vanaf de conceptie kan beschrijven. Zo moet je de oerknal en de evolutie van het leven ook zien. Ik geloof dus niet in een God Die zo nu en dan ingrijpt in de materie, maar wel in een God Die voortdurend aanwezig is.”

Meteorieten hebben het eerste leven op aarde gebracht, stelt het boek.

Dekker: „Die hebben daar waarschijnlijk een rol in gespeeld, om bouwstenen aan te leveren. Maar we weten nog niet hoe het leven op aarde is ontstaan. Het blijkt een interessante wetenschappelijke vraag hoe minuscule bouwstenen zich ontwikkelen tot levende systemen.”

Is het ontstaan van het leven volgens u een wonder?

Dekker: „Jazeker. En hoe meer we ervan gaan begrijpen, hoe groter het wonder wordt: het laat de glorie van God zien.”

Oranje: „Ik kreeg een mailtje van een predikant die me bedankt voor het boek. Hij had het gelezen en was daardoor nog meer onder de indruk gekomen van Gods grootheid en majesteit.”

Vermengt u zo geloof en wetenschap niet?

Dekker: „Wetenschap is een methodiek om de materie te onderzoeken en causale verbanden te leggen. Die heeft een enorme, verklarende kracht. Ik geloof dat God de wereld heeft geschapen via evolutionaire processen, maar dat is een geloofsuitspraak.

God schiep hemel en aarde. Hoe Hij dat heeft gedaan, kunnen we naspeuren: via de oerknal, de evolutie. Dat het een lang proces van miljoenen jaren is geweest, is een feit. Ook de evolutie van soort naar soort is een feit. Dat is het scheppingsverhaal van deze wereld.

Uit Genesis kunnen we leren dat de mens beelddrager is van God, bedoeld en geliefd door Hem, dat God de mens heeft geroepen en hem een opdracht heeft gegeven. Maar of de landdieren nu eerder of later werden geschapen, daar ging het de schrijver van Genesis niet om. Laten we zoeken naar de bedoeling van Gods openbaring in Genesis. Dat wil ik meegeven aan de lezers van deze krant.”

Zij zullen u tegenwerpen dat ze uw verhaal niet in Genesis en de rest van de Bijbel lezen. Hoe denkt u die plooien glad te strijken?

Dekker: „Daar hebt u een punt. Ik heb daar geen uitgestippelde strategie voor, maar ik heb mijn hoop gevestigd op gesprekken die oudtestamentici en theologen, onder wie prof. dr. Gijsbert van den Brink, met elkaar voeren.

De Bijbeltekst heeft grote waarde, maar zegt volgens mij weinig over het hoe van de schepping. De komende jaren zullen theologen daarover diepgaande discussies voeren. En ik denk dat dit winst is.”

Oranje: „Ik ervaar in ieder geval een grote ontspanning, nu ik de Bijbel niet hoef te lezen als een natuurkundeboek; dat het niet letterlijk zo gebeurd is als het er staat. Mijn man durft nu pas over Genesis 1 en 2 te preken; hij ervoer dat als een wespennest. Nu is zijn vraag: hoe kun je Genesis 1 tot en met 3 lezen met de evolutietheorie in het achterhoofd?”

Kinderen vertrouwd maken met evolutie

Kinderen moeten al op jonge leeftijd vertrouwd raken met het idee van evolutie als Gods scheppingsmethode. Dat is het doel van het vlot geschreven kinderboek ”Het geheime logboek van topnerd Tycho”.

Het start met de inslag van een meteoriet die de fietsenstalling van school verwoest. Dat is het begin van de zoektocht van hoofdpersoon Tycho. Met zijn klas gaat hij onder andere op kamp en naar natuurhistorisch museum Naturalis.

Intussen komen allerlei zaken langs die te maken hebben met schepping en evolutie. Dingen die hij niet begrijpt, legt Tycho voor aan oom Jeroen, die hoogleraar is en alles weet over schepping en evolutie.

Stap voor stap maakt oom Jeroen voor Tycho aannemelijk dat alles is begonnen met een oerknal; dat de aarde miljarden jaren oud is; dat het leven er is gekomen via meteorieten; en dat het zich gedurende miljoenen jaren heeft ontwikkeld. Mensen zouden verre achterneven zijn van apen.

De auteurs winden er geen doekjes om: „Als je alles eerlijk onderzoekt en meet en berekent, kom je erachter dat er 14 miljard jaar geleden een oerknal is geweest. En dat het leven zich in de loop van miljarden jaren heeft ontwikkeld.” Van deze zinnen gaat overigens de suggestie uit dat mensen die er anders over denken, niet eerlijk zouden zijn.

De sfeer in het boek zal niet bij iedereen direct herkenning oproepen. De klas komt op tv in het Jeugdjournaal en een popzangeres als Lady Gaga wordt als bekend verondersteld.

Het meest onthutsend is het om te lezen hoe de auteurs jongeren bij de kerk proberen te houden door de Bijbelse scheppingsleer in te ruilen voor een visie die de seculiere evolutietheorie als uitgangspunt neemt. Als daardoor de goddelijke openbaring overboord wordt gezet, is de prijs wel erg hoog.

Boekgegevens

”Het geheime logboek van topnerd Tycho”, Corien Oranje en Cees Dekker;

uitg. Columbus, Heerenveen, 2015; ISBN 978 9085 432 85 2; 152 blz.; € 12,50.

„Bewogen met jongere die twijfelt tussen evolutie en schepping”

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?