De theologie van kerkhervormers als Maarten Luther en Johannes Calvijn is volgens de Amerikaanse hoogleraar niet bedoeld om binnen de muren van een kerk of universiteit te houden. Bij Westminster Theological Seminary, waaraan hij leidinggeeft, staan dan ook alle deuren open: „We beperken ons getuigenis niet tot de kerk. We hebben de wereld iets te zeggen.”

Publieke theologie, noemt hij dat. Dat betekent volgens Lillback niet dat christenen zich in de samen­leving triomfalistisch moeten opstellen of aan machts­politiek doen. „Het gaat erom dat het christelijk denken in de openbare ruimte wordt gehoord.”

En soms betekent dit dat christenen zich moeten verdedigen, aldus Lillback. „In het Westen worden belangrijke waarheden, die we historisch gezien met elkaar deelden, steeds vaker aangevallen. Wat is bijvoorbeeld de definitie van het huwelijk? Wanneer begint het leven? Hoe kan geld het beste onder mensen worden verdeeld? Dat zijn morele kwesties, en de kerk –de gereformeerde traditie in het bijzonder– heeft daar iets over te zeggen.”

Een van de doelen van Westminster Theological Seminary is dan ook om studenten toe te rusten, zodat ze later hun plaats in het openbare leven kunnen innemen. „Dat houdt niet in dat ze alleen maar theologische termen moeten gebruiken; ze zullen een zout en een licht in de wereld moeten zijn. De Bijbel zegt: „Doe goed aan alle mensen, en in het bijzonder aan je huisgenoten in het geloof.” Studenten hebben dus een sociaal geweten nodig, gevormd door de waarheid van de Schrift.”

Amerika seculariseert en neemt volgens Lillback steeds meer afstand van zijn historische wortels. „Christenen zijn geroepen van zich te laten horen. We weten allemaal dat een krant, zoals de uwe, invloed kan hebben op de samenleving. Je hoeft als christenen geen meerderheid te vormen om met kracht een bepaald idee naar voren te brengen. Als je op een goede manier en in liefde de waarheid kunt spreken, kan dit meer impact hebben dan we ons voor kunnen stellen. De wereld kán veranderen, tot eer en heerlijkheid van Christus.”

George Washington

Als gemeentepredikant kwam Lillback voor het eerst met deze „publieke theologie” in aan­raking. Het was in 1983 en Ronald Reagan was president. „Het is nu moeilijk voor te stellen, maar er werd een wet aangenomen waarin stond dat het jaar 1983 was uitgeroepen tot Jaar van de Bijbel. Het Congres nodigde iedere Amerikaan uit de Bijbel te lezen.

Ik vond dat verbazingwekkend: mijn land stimuleerde Bijbellezen. Dus ik plaatste een advertentie in de krant: „Dit jaar is het Jaar van de Bijbel in Amerika.” Met daaronder: „In Bethany Presbyterian Church is het ieder jaar het Jaar van de Bijbel. U bent welkom!” En daarbij stonden allemaal citaten van de ”founding fathers” van de Verenigde Staten over de Bijbel.

Een van de ouderlingen werkte bij de Gideons, die kinderbijbels verspreidde op een school in Oxford, Pennsylvania. Een organisatie die alle religieuze uitingen uit de publieke ruimte wilde weren, wist dit echter te verhinderen. Ik was ontzet. Het was het Jaar van de Bijbel, en de kinderbijbels waren alleen bedoeld om scholieren kennis met de Bijbelverhalen te laten maken.

Dus ik deed iets wat ik nooit eerder had gedaan: ik stuurde een ingezonden brief naar de krant, waarin ik betoogde dat de Bijbel onderdeel is van de Amerikaanse geschiedenis en grote invloed heeft gehad op ons onderwijs­systeem. En dat ons land historisch gezien vriendelijk tegenover de Bijbel staat.

De week daarop reageerde iemand dat ik het volledig mis had en de Amerikaanse grondwet niet kende. Dus wat moest ik doen? Ik had de Reformatie bestudeerd, niet de Amerikaanse geschiedenis. Maar ik besloot terug te vechten.

Ik ging naar de bibliotheek en een van de eerste boeken die ik vond, was over George Washington en religie. Daarin stond dat de eerste president van het land een deïst was, iemand die gelooft dat God de wereld heeft geschapen maar vervolgens niets meer doet. Maar hoe meer ik over Washington las, hoe meer ik ontdekte hoe vaak hij naar de Bijbel verwees. De taal van de Bijbel is overal zichtbaar. Washington kan het beste worden omschreven als een laagkerkelijke anglicaan.”

Lillback promoveerde voor de tweede keer. Eerst op Calvijn, nu op Washington. „Het proefschrift telde ruim 1200 bladzijden, omdat ik wilde ingaan op alle tegen­werpingen door Washington zelf aan het woord te laten.”

Het boek ”George Washington’s Sacred Fire” (”George Washingtons heilig vuur”) verscheen in 2006. Het werd een groot succes. De Amerikaanse predikant D. James Kennedy bestelde 19.000 exemplaren en verspreidde die om mensen aan de christelijke wortels van hun land te herinneren. Toen de populaire presentator Glenn Beck zijn luisteraars opriep om het boek te lezen, werden er nog eens 100.000 gedrukt. ”George Washington’s Sacred Fire” stond lange tijd hoog in de boeken­toptien van amazon.com.

Hoe wilt u nu met Westminster Theological Seminary de kerk dienen?

„We willen onze 600 studenten opleiden tot specialisten in de Bijbel, zodat ze heel de raad van God zullen verkondigen. Het is onze roeping om hun te leren de Bijbel te kennen en lief te hebben. Daar hoort een goede training in de klassieke talen bij, evenals onderwijs in hoe ze goed kunnen preken. En ze moeten de kerk­geschiedenis leren begrijpen.”

Inmiddels werken oud-studenten van Westminster Theological Seminary over heel de wereld. „Ze dienen kerken en universiteiten in onder meer Zuid-Korea en Brazilië. Ook de anglicaanse aarts­bisschop van Sydney, Glenn Davies, studeerde aan West­minster.

Een van onze PhD-studenten werkt in Nigeria, aan de front­linie, waar terreurorganisatie Boko Haram actief is. Hij legt er waterputten aan, verspreidt Bijbels, doceert aan een seminarie en verkondigt het Evangelie. Dat is wat we graag zien bij onze studenten: de combinatie van humanitair werk en Evangelie­verkondiging.”

U werkt sinds kort samen met de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA). Wat wilt u daarmee bereiken?

„We zijn blij met dit privilege. Westminster Theological Seminary is sinds zijn begin, in 1929, met Nederland verbonden. Een van onze oprichters is Cornelis Van Til, die in Grootegast is geboren. En tijdens de studie komen namen als Kuyper en Bavinck langs.

We geloven in het belang van de gereformeerde traditie, en die vinden we onder meer aan Neder­landse universiteiten, zoals in Apeldoorn. Zo zijn we langzaam bezig een wereldwijd netwerk van gereformeerde opleidingen te vormen.”

Is er in de Verenigde Staten sprake van een opleving van gereformeerde theologie?

„Ja, en deze opleving beperkt zich niet tot de kerken die vanouds gereformeerd zijn. Je kunt niet zeggen dat er overal nieuwe gereformeerde kerken worden gesticht; wel dat binnen heel veel kerken mensen de calvinistische leerstukken ontdekken. Het gaat dan bijvoorbeeld om de soevereiniteit van God in het heil van de mens, of de zogeheten vijf punten van het calvinisme, die de heilsleer samenvatten.

Steeds meer mensen lezen Jonathan Edwards of luisteren naar John Piper, R. C. Sproul, J. I. Packer en andere kerkleiders. Bij de Zuidelijke Baptisten heeft Al Mohler grote invloed, en daarmee komt dit kerkverband langzaam weer terug bij zijn wortels. Ik denk dat Westminster Theological Seminary ook een rol vervult in deze theologische opleving.”

Protestanten herdenken in 2017 dat vijf eeuwen geleden de Reformatie begon. Belangrijk?

„De protestantse Reformatie is de belangrijkste gebeurtenis in de ontwikkeling van de moderne wereld. Waarom? Ik stip kort een paar dingen aan. Iedereen zal het ermee eens zijn dat de Reformatie een breuk betekende met een blind gehoorzamen aan menselijk gezag. Als je moet doen wat je wordt opgedragen, is het niet toegestaan te denken. Maar Luther zei: „Mijn geweten is gebonden door het Woord van God. De Schriften hebben voor mij gezag.”

De Bijbel leert bijvoorbeeld dat het huwelijk goed is. Priesters hoeven niet celibatair te leven, maar mogen trouwen. Kinderen zijn een zegen. De Reformatie schiep als het ware het gezin.

Daarnaast stimuleerden de kerkhervormers het onderwijs en de landstalen. Mensen werden aangemoedigd zelf de Bijbel te lezen. Ook het idee dat werken een vloek is, verdween. Arbeid is een zegen van God. Dat schiep niet alleen het zogenoemde protestantse arbeidsethos, maar ook een geheel nieuw economisch systeem.

Iedereen zou dus de Bijbel en de geschiedenis van de Reformatie moeten kennen, ook al ben je een atheïst. Ze beïnvloedden alles: kunst, muziek, architectuur, wetenschap, literatuur, theologie en filosofie.

Je zou de kerk van de Reformatie misschien wel de succesvolste onderneming in de wereld­geschiedenis kunnen noemen. Want dat is het, een onderneming: de Reformatie begon met niets en nu zijn er overal ter wereld kerkgebouwen, ziekenhuizen en scholen. Een bedrijf als Mc­Donald’s is er niets bij.”

Als u moest kiezen: Luther of Calvijn?

„Luther voor de wereld, Calvijn voor de theologie. Luther is open, krachtig en kritisch. Hij is aards, zegt dingen die je niet vergeet. Calvijn formuleert heel precies. Hij is een echte rechtsgeleerde, die als het ware altijd tot de koning spreekt. Luther schrijft alsof hij iets tegen de arbeiders op straat zegt.

Ik heb Luther en Calvijn allebei nodig in mijn leven. Luther als ik moet worden aangespoord, Calvijn als ik iets wil leren.”

Welke boeken van Luther en Calvijn moet iedereen gelezen hebben?

„Luthersen vinden het niet leuk als ik dit vertel, maar ik werd calvinist toen ik als student Luthers geschrift ”Over de geknechte wil” las. Dat boek is in wezen gereformeerd: het gaat ten diepste over de soevereiniteit van God en de totale verlorenheid van de mens. Het is een vroege verdediging van het ”sola gratia”, door genade alleen.

Van Calvijn lees ik van tijd tot tijd wat wel het ”Gouden boekje van het christelijk leven” wordt genoemd. Daarin staan passages uit de ”Institutie” over het leven als discipel van Christus. Bij het lezen word ik er weer aan her­innerd om niet slap te zijn in het christelijk leven, om niet te veel van de wereld te verwachten. Jezus zegt: „Zoek eerst het Koninkrijk van God en Zijn gerechtigheid.” Dat helpt mij om me weer te richten op de grote roeping die we hebben: als pelgrim Christus navolgen in deze wereld.”

Peter Lillback

Dr. Peter Lillback is president van Westminster Theological Seminary in Glenside (Pennsylvania) in de Verenigde Staten. Aan deze universiteit is hij hoogleraar historische theologie en kerkgeschiedenis. Hij publiceerde onder meer over de Schriftleer, de verbondstheologie van kerkhervormer Johannes Calvijn en de rol van het christendom in de Amerikaanse geschiedenis. Zo schreef Lillback een bestseller over het christelijk geloof van de eerste president van de Verenigde Staten: ”George Washington’s Sacred Fire”.

Dr. Lillback was predikant in de Orthodox Presbyterian Church (OPC) en gaat voor als „lerend ouderling” binnen de Presbyterian Church in America (PCA). Hij is sinds dit jaar ”senior editor” van het tijdschrift Unio cum Christo.

TUA werkt samen met Westminster (VS), Reformatorisch Dagblad (11 september 2014)