Jon Balserak (Bristol) sprak vrijdag tijdens een congres in het Noord-Duitse Emden over Luther en het Franse calvinisme. De revolutionaire wijze waarop Andreas Karlstadt in Wittenberg de beeldenstorm ter hand had genomen, beviel Luther in het geheel niet. Calvijn was ook geen voorstander van geweld, maar stond er gezien zijn situatie toch wat anders in. Balserak vermoedde dat de reformator van Genève toch meer rekening hield met een „oorlogssituatie” in Frankrijk, waarbij „afgoden” soms ook met geweld moesten worden afgebroken.

Emidio Campi (Zürich), afkomstig uit de gemeenschap van de waldenzen in Italië, liet zien hoe boekje ”Over de weldaad van Christus” een grote rol heeft gespeeld in de vroege Italiaanse Reformatie. Het boek, waarin citaten van onder anderen Luther, Calvijn en Philippus Melanchthon staan, was afkomstig uit de kring van de Italiaanse spirituali, hervormingsgezinden die de Bijbel op een geestelijke wijze bestudeerden.

Volgens Campi had het geschrift tijdens de godsdienstgesprekken vóór het concilie van Trente (1545-1563) tot eenheid over de leer van de rechtvaardiging kunnen leiden. Het boekje werd echter radicaal uitgebannen en lange tijd verdween het uit het zicht.

De Johannes a Lasco Bibliotheek in Emden biedt tot 3 december een boeiende tentoonstelling over Luthers inbreng in Oostfriesland, dat vooral in de gereformeerde invloedssfeer verkeerde. Topstuk is een Bijbel die persoonlijk aan Luther heeft toebehoord, eigendom van de Rijksuniversiteit Groningen.

Een van de merkwaardigste items is de zogenoemde „Luthervlo”. Een doodgedrukte vlo, gevonden in een dictaat uit 1524, is door bewonderaars geconserveerd. Misschien liet het beestje het leven toen Luther vanwege de jeuk uit ergernis zijn boek dichtsloeg. Een opmerkelijk bewijs van bewondering: zelfs de vlo die zijn bloed opzoog, is bewaard gebleven.

Lees ook:

Calvinisten hadden lutherse gezangen in psalmboek

Zwitserse theologen waren voor Luther „erger dan Turken en Joden”

Calvinisme kan niet zonder Luther