De Amerikaanse media spreken van een historisch moment. Voor het eerst in de geschiedenis houdt een paus een toespraak voor het parlement van de VS. „Een breuk met het verleden”, aldus de commentator van de Huffington Post.

In zekere zin heeft hij gelijk. Er is in de Amerikaanse samenleving altijd een antirooms-katholieke onderstroom geweest. Die manifesteerde zich bijvoorbeeld in 1960, toen John F. Kennedy werd gekozen tot president. Hij was de eerste rooms-katholiek die in het Witte Huis zijn intrek nam. „Vanaf nu zit er in de Oval Office een pion van Rome”, was toen de tamelijk breed gedragen kritiek.

Voor veel Amerikanen is niet zozeer de theologie van Rome een punt en evenmin het feit dat de rooms-katholieken de paus zien als hun geestelijk leider. Het pijnpunt is dat hij zich ook profileert als wereldlijk vorst, die vanwege de combinatie van geestelijke en seculiere macht een streepje voor wil hebben op alle andere politieke leiders.

Bovendien is bekend dat Rome altijd moeite had met de scheiding van kerk en staat die is vastgelegd in de Amerikaanse grondwet. In 1895 veroordeelde paus Leo XIII die zelfs in een officiële encycliek: Longinqua Oceani. Vandaar dat de media nu met enig recht kunnen stellen dat er sprake is van een breuk met het verleden.

Dat paus Franciscus deze week in Washington een warm welkom kreeg, laat wel zien dat er in Amerika de laatste decennia iets is veranderd. Het antiroomse sentiment neemt af, al zullen velen in de VS nog niet zover zijn als John A. Boehner, de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden. De tranen liepen over zijn wangen toen hij achter de paus stond te kijken naar wuivende mensen.

Die verschuiving heeft zowel met het optreden van de huidige paus te maken als met ontwikkelingen in de VS. Veel Amerikanen waarderen de rol die de paus speelt als bemiddelaar bij internationale conflicten. Ook erkennen ze dat de herstelde relatie met Cuba het gevolg is van de inspanningen van Franciscus. Daarbij komt dat hij in zijn optreden thema’s aansnijdt die Amerikanen in toenemende mate bezighouden. Bovendien dwingt de sobere levensstijl van Franciscus sympathie af.

Ook in de VS hebben zich de laatste decennia ontwikkelingen voorgedaan die de weg naar het spreekgestoelte in het Congres voor de paus vrijmaakten. Zo groeide de aanhang van de Rooms-Katholieke Kerk in Amerika enorm: van 34,4 miljoen in 1952 naar 77,7 miljoen in 2010. Vooral de immigratie vanuit Latijns-Amerika, de geboortestreek van Franciscus, droeg daaraan bij.

Daarnaast is er onder jongere evangelicalen de tendens om zich meer in te spannen voor thema’s als milieuzorg en armoedebestrijding. Daarover heeft de paus opvattingen waarin zij zich herkennen. Bovendien maken deze evangelicals zich minder druk over theologische verschillen.

Maar zelfs bij orthodoxe protestanten die weet hebben van het grote onderscheid tussen Rome en Reformatie groeit de waardering voor de paus. Immers, hij schuwt niet om een duidelijke prolifekoers te kiezen. In zijn toespraak in het Congres pleitte hij voor bescherming van het menselijk leven in alle fasen van zijn ontwikkeling. Dat geluid klinkt in de Amerikaanse samenleving minder nadrukkelijk dan voorheen.

En Obama? Die vond het prachtig de hand van de paus te schudden. Of hij zich van zijn boodschap iets aantrekt, is maar de vraag. Op dezelfde dag beloofde hij een eventuele stop op subsidie van de abortusorganisatie Planned Parenthood met zijn veto te treffen.