Begin jaren 70 van de vorige eeuw kwam het nadenken over ons energiegebruik op gang. Het was de tijd van de eerste oliecrisis en het eerste rapport van de Club van Rome. Nu, ruim veertig jaar verder, we weten heel veel meer over waarvoor energie allemaal wordt gebruikt en hoe zich dat ontwikkelt. Toch is onze kennis nog steeds fragmentarisch. Over wat we met al die energie doen en hoe efficiënt we dat doen, weten we nog maar weinig.

We weten binnen een paar procent nauwkeurig hoeveel er elk jaar wordt geïnvesteerd in duurzame energie. De schattingen van de investeringen in energiebesparing lopen echter uiteen van –wereldwijd– 130 tot 365 miljard dollar per jaar. Er is een gevleugelde uitspraak: „What gets measured, gets done.” Als je gaat meten, gaat er wat gebeuren. Het feit dat we te weinig monitoren, belemmert ons ernstig in het effectief sturen van ons energiegebruik.

De route die ik zou willen verkennen, is om veel meer gebruik te maken van nieuwe data die toch al beschikbaar komen: via de slimme meters, beheerssystemen in gebouwen en op iets langere termijn via ”het internet der dingen”. Als in de toekomst elk apparaat verbonden is met internet, is het veel eenvoudiger om op gedetailleerd niveau informatie te verzamelen over energiegebruik en energietoepassingen.

Het verkrijgen van meer inzicht in het energiegebruik met behulp van geavanceerde ict-technologie is slechts een eerste –maar wel belangrijke– stap. Een volgende stap is dat de ict ons helpt om veel efficiënter met energie om te gaan.

Factor 5

De huidige ledlampen zijn duizend keer efficiënter dan een kaars. Het huidige dubbelglas laat drie keer minder warmte door dan de eerste generatie dubbelglas veertig jaar geleden. Die was weer twee keer zo efficiënt als enkelglas. De hoeveelheid energie die nodig is voor de productie van 1 ton ijzer, is de afgelopen twee eeuwen met een factor twintig afgenomen. We hebben dus al enorme slagen gemaakt.

Gedetailleerde studies laten echter zien dat er nog enorme mogelijkheden zijn om het energiegebruik te beperken. Een buitengewoon succesvolle aanpak is het stellen van minimumeisen voor de energieprestatie van producten. Door de Europese CO2-prestatie-eis voor auto’s zijn nieuwe auto’s in 2021 de helft zuiniger dan in het begin van deze eeuw.

Het energiegebruik van veel gebouwen en industriële installaties die een lange levensduur hebben, kan ook nog sterk verminderd worden. Daar zijn wel grote investeringen voor nodig. Die verdienen zichzelf weliswaar terug, maar ze komen niet vanzelf tot stand. Facilitering is in veel gevallen nodig.

Ik zou een gezamenlijke uitdaging willen neerleggen. Ik heb een aantal jaren geleden in een artikel aannemelijk gemaakt dat het mogelijk is om nieuwe producten per jaar 5 procent energiezuiniger te maken. Na drie decennia is dat een factor vijf. De uitdaging zou zijn: laten we werken aan de verbetering van de efficiëntie van het energiegebruik met een factor vijf over dertig jaar.

Gezondheid

Maar is het wel nodig om al die moeite te doen? Het Internationaal Energieagentschap (IEA) heeft vorig jaar een rapport gepubliceerd over de vele voordelen van energie-efficiëntie. Een drietal zaken licht ik eruit.

In de eerste plaats op het gebied van klimaatverandering en gezondheid. Het is ondenkbaar om het klimaatprobleem op te lossen zonder energiebesparing. Een ander voorbeeld is het brandstofverbruik bij transport. Transport leidt tot de uitstoot van fijnstof, waarschijnlijk het meest onderschatte milieuprobleem. Zelfs in Europa is fijnstof een belangrijk gezondheidsprobleem, maar in landen als India en China is dat nog veel ernstiger. Efficiënter vervoer, waaronder met name de overschakeling op elektrisch vervoer, is een belangrijk middel om de uitstoot van fijnstof te beperken.

Een tweede categorie voordelen van energiebesparing is van economische aard. Met dezelfde hoeveelheid energie kun je meer licht produceren, grotere afstanden afleggen, kortom: meer doen. Dat is plezierig voor Europa, maar van levensbelang voor veel landen in ontwikkeling. Daar is een hogere economische groei cruciaal voor goede voeding, goed onderwijs, gezondheidszorg en welzijn in het algemeen.

Een ernstig onderschat probleem is ten slotte de zekerheid van de energievoorziening. Een lager energiegebruik maakt ons minder afhankelijk van geïmporteerde energie uit risicovolle gebieden.

Encycliek

Is dit niet een grenzeloos technologieoptimisme? Moeten we wel streven naar meer en meer, als is het dan met veel minder energie? Recent bracht paus Franciscus de encycliek ”Laudato Si” uit. De bisschop van Rome gaat uitgebreid in op de slechte staat waarin de schepping verkeert. De paus doet een beroep op iedereen om „ons gemeenschappelijke huis” te beschermen. De encycliek legt veel nadruk op andere waarden dan alleen economische; waarden zoals matiging, rust en genieten van de goede dingen die we ontvangen.

Dat zijn inderdaad belangrijke waarden. Toch denk ik dat ook efficiënte en duurzame technologie een cruciale rol spelen. Zoals ik heb laten zien zijn er nog enorme mogelijkheden die we nu al kennen en wie weet wat er nog te ontdekken valt. De schepping is waarschijnlijk nog veel rijker dan we nu beseffen.

Onze uitdaging is, zoals de commissie-Brundtland het in 1987 formuleerde, om te voorzien in de behoeften van de mensen die nu leven, zonder tekort te doen aan de mogelijkheden van toekomstige generaties om in hun behoeften te voorzien. Energie-efficiënte technologie is daarbij een belangrijke sleutel.

De auteur is hoogleraar energiesysteemanalyse aan de Technische Universiteit Delft. Dit artikel is een samenvatting van zijn gisteren gehouden oratie.