23.15 uur: Afgelopen - De algemene politieke beschouwingen zijn afgelopen. De redactie sluit het liveblog. Alle lezers danken we hartelijk voor de getoonde belangstelling.

23.10 uur: Stemmingen - De Kamer heeft donderdagavond tijdens de stemmingen een aantal moties aangenomen die donderdag zijn ingediend tijdens de tweede termijn van de algemene politieke beschouwingen, waaronder:

• de motie van Roemer die het kabinet verzoekt om onderzoek te doen naar mogelijkheden om het midden- en kleinbedrijf minder zwaar te belasten met de regeling loondoorbetaling bij ziekte en de Kamer daarover voor de Kerst te informeren.

• de motie van Slob en Samsom die het kabinet verzoekt met de Raad voor de Rechtspraak te overleggen om geen onomkeerbare stappen te zetten inzake de beperking van het aantal rechtbanken.

• de motie van onder anderen Slob die het kabinet verzoekt om volgend jaar extra geld te reserveren voor eerstejaarsopvang van vluchtelingen in Nederland en opvang in de regio en om daarbij lopende uitgaven voor ontwikkelingssamenwerking te ontzien.

• de motie van Klaver die het kabinet verzoekt om volgend jaar extra maatregelen te nemen om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen.

• de motie van Van der Staaij en anderen die het kabinet verzoekt werk te maken van het verder versterken van de basisgereedheid van de krijgsmacht, van de versterking van de ondersteunende operationele eenheden, een gerichte kwantitatieve en kwalitatieve versterking van gevechtseenheden en van de vervanging van wapensystemen. De motie vraagt het kabinet verder eraan te blijven werken dat het defensiebudget in overeenstemming wordt gebracht met de ambities van de krijgsmacht.

• de motie van Van der Staaij, Slob en Buma die het kabinet verzoekt de Kamer voor de behandeling van de VWS-begroting te informeren over de mogelijkheden om mantelzorgers financieel beter tegemoet te komen.

22.25 uur: Moties II - De motie van Van Klaveren om een maximumaantal vluchtelingen vast te stellen dat Nederland kan opnemen, wijst Rutte van de hand.

Aan het slot van zijn termijn stelt Rutte dat het kabinet hecht aan een zo breed mogelijk draagvlak in de Kamer voor zijn beleid.

De Kamer gaat vanavond nog over de moties stemmen. Maar eerst wordt er weer geschorst: tot iets voor elven.

22.15 uur: Moties I - Rutte loopt alle moties af die de partijen in hun tweede termijn hebben ingediend. Het kabinet heeft goed geluisterd naar de zorgen in de Kamer over de justitiebegroting, aldus de minister-president. De motie van Roemer om daar extra geld voor uit te trekken, ontraadt hij, maar bij de gedachte die er achter zit, kan hij zich wel iets voorstellen. De motie van Slob om chronisch zieken en gehandicapten en ouders met thuiswonende gehandicapte kinderen financieel tegemoet te komen, ontraadt Rutte eveneens.

De motie van Van der Staaij om de Kamer te informeren over de mogelijkheden om mantelzorgers financieel beter tegemoet te komen, wordt hoe dan ook uitgevoerd, zegt Rutte, of de Kamer de motie nu aanneemt of niet. Staatssecretaris Van Rijn (Volksgezondheid) zal de Kamer er een brief over sturen.

21.55 uur: Alleenverdieners - Vluchtelingenkinderen hebben recht op onderwijs en er worden maatregelen worden getroffen om dat goed te regelen, meldt Rutte.

In het algemeen is het logisch dat in een progressief belastingstelsel iemand met een inkomen van 40.000 euro meer belasting betaalt dan iemand met een inkomen van 20.000 euro, vervolgt de minister-president. Het voorbeeld dat een alleenverdienersgezin met een inkomen van 40.000 euro wel vijf keer zoveel belasting betaalt als een tweeverdienersgezin met een inkomen van 40.000 euro, „is een extreem voorbeeld dat niet vaak voorkomt”, zegt Rutte tegen CU-leider Slob. Gemiddeld genomen betalen alleenverdieners inderdaad „iets meer” belasting dan tweeverdieners, „maar niet vijf keer zoveel.” De belastingdruk voor alleenverdieners daalt minder dan voor tweeverdieners, maar het kabinet vindt dat alleszins acceptabel.

21.45 uur: Overleg met politiebonden - Minister Van der Steur (Veiligheid en Justitie) nodigt morgen alle politiebonden uit om te komen tot een doorbraak in de onderhandelingen over een nieuwe cao, kondigt Rutte aan bij de start van zijn tweede termijn. Het kabinet hoopt de vastgelopen gesprekken dan weer vlot te kunnen trekken.

21.20 uur: Schorsing - Het debat wordt twintig minuten geschorst, tot tien over half tien. Daarna komt Rutte aan het woord.

21.15 uur: Kleinere partijen - Na de SGP volgt nog een reeks kleinere partijen. Thieme (PvdD) vraagt het kabinet met een klimaatwet te komen. Krol (50PLUS) betoogt dat de regering de lastenverlichting niet eerlijk verdeelt. „Gepensioneerden moeten daar ook van profiteren.” Kuzu is er trots op Nederlander te zijn, als hij kijkt naar de spontane hulpacties voor vluchtelingen. Van Klaveren wil dat Nederland asielzoekers ontmoedigt hier heen te komen.

21.00 uur: Verklein kloof tussen een- en tweeverdieners - Zorgen over de integratie van vluchtelingen moeten serieus worden genomen, stelt SGP’er Van der Staaij. Drie moties dient hij in. In de eerste verzoekt hij het kabinet werk te maken van het verder versterken van de basisgereedheid van de krijgsmacht, van de versterking van de ondersteunende operationele eenheden, een gerichte kwantitatieve en kwalitatieve versterking van gevechtseenheden en van de vervanging van wapensystemen. De motie vraagt het kabinet verder eraan te blijven werken dat het defensiebudget in overeenstemming wordt gebracht met de ambities van de krijgsmacht.

In zijn tweede motie constateert Van der Staaij dat bij een gelijk huishoudinkomen, eenverdieners tot wel vijf keer meer belasting betalen dan tweeverdieners. Hij stelt dat dit de keuzevrijheid en het verlenen van mantelzorg kan belemmeren, en verzoekt de regering daarom met voorstellen te komen „om deze kloof te verkleinen.” De motie is mede ondertekend door Slob (CU) en Buma (CDA).

In de derde motie stelt de SGP-leider dat meer dan de helft van de mantelzorgers volgens het Nationaal Mantelzorgpanel in financieel zwaar weer verkeert of zelfs geld tekort komt als gevolg van hun mantelzorgtaken; hij vraagt het kabinet daarom -met steun van CDA en ChristenUnie- „de Kamer voor de behandeling van de VWS-begroting te informeren over de mogelijkheden om mantelzorgers financieel beter tegemoet te komen.”

20.50 uur: Sleutel - Premier Rutte doet wel luchtig en optimistisch, maar het kabinet heeft nog steeds geen meerderheid in de Eerste Kamer voor de 5 miljard euro lastenverlichting, analyseert Klaver (GroenLinks). „En volgens mij heeft Slob de sleutel in handen.” Hij vraagt om geld voor scholen om les te kunnen geven aan vluchtelingenkinderen. Verder pleit Klaver er voor om een maximum te stellen aan het bedrag dat vanuit de ontwikkelingssamenwerkingsbegroting wordt besteed aan de opvang van asielzoekers.

20.45 uur: Enorme zwaktes - Het kabinet moet in de zoektocht naar draagvlak voor zijn beleid goed kijken naar de moties die door de oppositie zijn ingediend en daar ook positief op in gaan, betoogt ChristenUnieleider Slob. Zelf vraagt hij het kabinet onder meer om fiscale vergroeningsmaatregelen te treffen.

Slob constateert in een volgende motie dat veel huishoudens er in 2016 op vooruit gaan, maar dat de inkomenspositie van chronisch zieken en gehandicapten hierbij achterblijft. Met steun van CDA en SGP verzoekt hij de regering daarom „met voorstellen te komen om chronisch zieken en gehandicapten alsmede ouders met thuiswonende gehandicapte kinderen financieel tegemoet te komen.”

In de justitiebegroting zitten „enorme zwaktes”, vervolgt hij. Per motie stelt Slob de regering voor om de Raad voor de Rechtspraak te verzoeken geen onomkeerbare stappen te zetten richting vermindering van het aantal rechtbanken. Tot slot bepleit hij extra geld te reserveren voor de opvang van vluchtelingen. Onder die motie staat ook de naam van PvdA’er Samsom.

20.40 uur: Verdeeldheid - De glans is van het kabinet af, houdt Pechtold (D66) de Kamer voor. „Er is verdeeldheid in de coalitie op belangrijke thema’s.” Over hoe het vluchtelingenprobleem moet worden aangepakt, hoe de werkloosheid moet worden bestreden. Hij verzoekt het kabinet per motie om het budget voor passend onderwijs met 100 miljoen euro te verhogen, gezien de problemen op dat terrein. „Er zitten nog teveel kinderen thuis.” De motie krijgt steun van regeringspartij PvdA.

20.30 uur: Nepparlement - De Kamer is een „nepparlement”, fulmineert Wilders. Meer dan de helft van de bevolking wil niet meer asielzoeker, voert hij aan. De meerderheid wil dat de Nederlandse grenzen dicht gaan, maar in de Kamer kiezen 138 parlementariërs voor een tegenovergestelde koers. Pechtold noemt het betoog van Wilders volstrekt ongeloofwaardig. In de PVV is elke vorm van democratie afwezig, sneert hij. „Het is in de geschiedenis té vaak gebeurd” dat de democratie zo werd aangevallen, stelt de sociaalliberaal.

„We moeten ons land beschermen”, gaat Wilders verder. „Onze grenzen moeten dicht.” Hij wil dat Nederland „in verzet komt.” Geweldloos, democratisch verzet „tegen een Kamer dat het volk in de steek laat.” Mensen moeten daartoe bijvoorbeeld inspreken op gemeente-avonden en de straat op gaan om te demonstreren tegen open grenzen.

20.20 uur: Pijnlijke beelden - Velen worstelen met twee emoties: enerzijds een gevoel van barmhartigheid voor vluchtelingen, maar ook zorg om hun komst en hun opvang. „Zelfs Wilders vond de beelden van het dode jongetje op het strand pijnlijk”, illustreert PvdA’er Samsom zijn stelling. Hij reageert daarmee op het eerder betoog van zijn coalitiegenoot Zijlstra. Samsom wil met de oppositie meewerken om de financiële zorgen over de justitiebegroting weg te nemen, geeft hij vervolgens aan.

In een motie vraagt Samsom het kabinet met plannen te komen om een innovatiebank op te richten om meer innovaties uit te lokken.

De sluiting van een aantal rechtbanken, zoals voorgesteld door de Raad voor de Rechtspraak, „is niet het juiste plan”, vindt de PvdA-leider. De raad moet op zoek naar andere oplossingen om te bezuinigen.

Het lukt VVD en PvdA de komende anderhalf jaar -zo lang duurt de kabinetstermijn nog- om hun verschillen te blijven overbruggen en samen te blijven werken, betoogt Samsom, daarbij geholpen door andere partijen.

20.10 uur: Volksverlakkerij - De premier doet aan „volksverlakkerij”, stelt CDA-leider Buma. „Hij kan er namelijk niet voor zorgen dat in de toekomst in Nederland geen asielaanvragen meer hoeven te worden behandeld omdat de Europese grenzen dicht gaan. Hij houdt Nederland voor de gek.”

Intussen staat ook de binnenlandse veiligheid onder druk, aldus de christendemocraat. Het CDA verzet zich tegen het sluiten van rechtbanken. In een motie roept Buma het kabinet daarom op zich te houden aan eerdere afspraken met de Kamer om de rechtbanken die gesloten zullen worden, „volwaardig open te houden.” Diverse andere partijen steunen de motie.

Het CDA heeft niet het sleuteltje van het achterkamertje waarin D66 met het kabinet zaken heeft gedaan in het recente verleden, stelt Buma. „En het is een zegen voor de democratie dat ik dat sleuteltje niet heb.” Hij wil best een deal sluiten met de coalitie, maar dan in een openbaar debat. Hij roept het kabinet op de discussie over de vermogensbelasting „niet onder druk te zetten.”

In een andere motie verzoekt Buma het kabinet voor het einde van het jaar met meer voorstellen te komen voor hervorming van de arbeidsmarkt. Zo wil hij dat het kabinet meer inzet op scholing van werknemers via persoonlijke scholingsbudgetten. D66 steunt de motie.

Het is onze grote opdracht onze samenleving te bewaren voor erosie van de joods-christelijke waarden, sluit Buma af. Onze samenleving is niet gebaseerd op rechten, maar op plichten jegens elkaar. „Niet wat je van de samenleving kunt krijgen, telt, maar wat je aan de samenleving kunt bijdragen.”

20.00 uur: Gallisch - Wilders’ manier van werken is niet de mijne, aldus Zijlstra. „Maar hij adresseert wel zaken waar mensen mee zitten.” De Kamer moet af van de tweedeling die zich opdringt in de aanpak van het vluchtelingenprobleem, vindt hij. Daarom moeten partijen in de Kamer samenwerken om dat probleem op te lossen. „In de Kamer werd gisteren de oprechte zorg van mensen over vluchtelingen miskend”, vervolgt de liberaal. CDA’er Buma wordt „gallisch van het aanklagen van Zijlstra, omdat driekwart van de Kamer kennelijk niet tot diens weldenkende deel behoort. Houd daar mee op.”

19.50 uur: Beschaafd óf racistisch - Politici moeten zich zeer bewust zijn van de effecten van hun uitspraken, aldus VVD’er Zijlstra over de Duitse bondskanselier Merkel. Door haar warme welkom voor vluchtelingen, wordt Duitsland inmiddels overspoeld door asielzoekers.

„In de vluchtelingendiscussie ben je óf beschaafd óf racistisch”, vervolgt Zijlstra. Maar dat doet volgens hem geen recht aan de Nederlanders die zich oprecht zorgen maken over de komst van talloze vluchtelingen. „Nederland zit te wachten op politici die met serieuze oplossingen voor dit probleem. We moeten doen wat Nederland van ons verwacht. De mensen het vertrouwen geven, dat we hun zorgen erkennen, begrijpen en oplossen.”

19.45 uur: Extra geld voor Veiligheid en Justitie - Roemer vindt dat het kabinet snel een loonakkoord moet sluiten met politieagenten. Hij dient een motie in, waarin hij het kabinet oproept extra geld vrij te maken voor de begroting van Veiligheid en Justitie. De motie krijgt ook steun van CDA, D66, GroenLinks, ChristenUnie, SGP en Partij voor de Dieren. Het kabinet doet er goed aan met de Eerste Kamerfracties van de partijen die de motie steunen, te gaan overleggen of daar te zijner tijd voldoende steun zal zijn voor de begroting, adviseert VVD-Kamerlid Zijlstra de regering. In de Senaat heeft de coalitie namelijk geen meerderheid; genoemde oppositiefracties kunnen de justitiebegroting daar blokkeren.

19.40 uur: Verloren jaar - De cadeautjes zijn vergeven, de fut is er uit, constateert Roemer. VVD en PvdA zijn dan nog niet officieel gescheiden, ze delen niet meer tafel en bed. Maar 2016 mag geen verloren jaar zijn, betoogt de socialist. „We mogen niet wegkijken van de problemen waarmee vluchtelingen kampen.” Hij roept de premier op zich te ontfermen over Nederlanders die vluchtelingen willen helpen, maar ook om hen die zich grote zorgen maken om de komst van de vele asielzoekers.

19.35 uur: Het debat gaat weer verder - De tweede termijn is begonnen. Aan het woord komen alle fracties; daarna rond minister-president Rutte het debat af. Eerste spreker aan de kant van de Kamer is SP-leider Roemer.

18.00 uur: Schorsing voor het diner - Nadat de minister-president nog diverse kleinere onderwerpen –bijvoorbeeld betreffende het Caribisch deel van het koninkrijk– heeft behandeld en daarmee aan het eind van zijn eerste termijn is gekomen, schorst Kamervoorzitter Van Miltenburg de vergadering voor de dinerpauze. Om 19.30 uur zal de vergadering hervat worden. Dan zullen alle fracties, te beginnen met de SP, gaan reageren op het antwoord van premier Rutte.

17.15 uur: Mantelzorg - De premier stelt dat het bevorderen van mantelzorg via de belasting niet werkt. „Dat heeft de commissie-Dijkhuizen ook laten zien. Mantelzorgers zijn bij de Belastingdienst veelal niet bekend.” Van der Staaij (SGP) repliceert: „Organisaties in de mantelzorg geven nog veel knelpunten aan. Herkent de premier dit?” Rutte herkent dit en zal gemeenten er op wijzen dat zij knelpunten moeten oplossen. Wilders (PVV) leest de minister-president een brief voor van een man wiens dochter in de ouderenzorg werkt, en in een bepaalde nacht in haar eentje verantwoordelijk was voor 72 ouderen.

17.00 uur: Urgenda en CO2 - Diverse fracties, zoals PvdD, ChristenUnie en GL, ontraden het kabinet in beroep te gaan tegen de uitspraak van de rechter ten faveure van Urgenda, te weten de uitspraak dat het kabinet méér moet doen om de internationale CO2 afspraken te halen. Klaver (GL): „U moet niet opnieuw onderzoek gaan doen, u moet tot actie overgaan. De opwarming van de aarde wacht niet tot een kabinet ‘eruit’ is.”

16.25 uur: Veiligheid - Het kabinet heeft goed nota genomen van de zorgen die in de Kamer leven over de begroting van Justitie, zegt de minister-president. „Iedere begroting kent risico’s, ook die van V & J. Toch zijn wij ervan overtuigd dat politie en justitie met deze begroting uit de voeten kunnen. Wij houden voortdurend in de gaten of taken en middelen met elkaar in overeenstemming zijn”, aldus Rutte. SP-leider Roemer waarschuwt de premier dat de begroting van Van der Steur „het in de Eerste Kamer niet gaat redden”.

15.45 uur: Werkgelegenheid - De premier komt nu bij het ‘blokje’ arbeidsmarkt en werkgelegenheid. Buma (CDA) wil de periode waarin werkgevers moeten doorbetalen bij ziekte verkorten. „Dat tweede jaar, dat kan echt niet meer”. Volgens Rutte is het kabinet op dit terrein bezig naar oplossingen te zoeken. Roemer kritiseert de premier met de opmerking dat Rutte nu vijf jaar minister-president is en dat in die periode de werkloosheid alleen maar gestegen is. Rutte antwoord dat er juist 100.000 banen zijn bijgekomen én dat ons werkloosheidscijfer tot de laagsten van Europa behoort.

15.15 uur: Tegenbegrotingen - Rutte loopt één voor één de diverse tegenbegrotingen na die de oppositiepartijen hebben gemaakt. Hij heeft begrip voor allemaal, maar stelt dat het kabinet bewust andere keuzes maakt dan de oppositiepartijen. Wel is er, mits keuzes niet principaal ingaan tegen wat het kabinet voorstelt, ruimte is om met partijen te praten, aangezien het kabinet steun nodig heeft voor zijn plannen in de Eerste Kamer.

15.10 uur: Cao - Na de nieuwe spaarbelasting, die door onder meer CDA-leider Buma wordt bekritiseerd, switcht het onderwerp naar het loonakkoord dat de overheid sloot met de vakbonden over de loonstijging voor ambtenaren. Verschillende partijen vinden dat Rutte de agenten, die de afgelopen dagen verschillende stakingsacties hebben uitgevoerd omdat ze het loonakkoord evenals de FNV onvoldoende vinden, tegemoet moet komen met een beter bod. Rutte stelt daar geen geld voor te hebben. PvdA-leider Samsom roept het kabinet op dat alle partijen die betrokken zijn bij dit conflict, dus ook het kabinet, moeten bewegen.

14.25 uur: Eenverdieners - CU-fractieleider Slob meldt zich aan de interruptiemicrofoon. Hij vraagt aan de premier of die vindt dat de verhouding in belastingdruk tussen alleenverdieners en tweeverdieners nog wel evenwichtig is. Rutte ontwijkt de vraag en stelt dat volgend jaar de koopkracht toeneemt van zowel een- als tweeverdieners. „Beiden hebben baat bij lastenverlichting. Al is het zo dat tweeverdieners er meer op vooruit gaan dan eenverdieners.” Ook stelt hij dat het kindgebonden budget is verhoogd voor grotere gezinnen, een regeling waarvan volgens hem vooral eenverdieners met veeval grotere gezinnen van profiteren.”

Slob neemt daar geen genoegen mee en vraagt Rutte een reactie te geven op de cijfers die het Reformatorisch Dagblad vandaag presenteerde en waaruit blijkt dat alleenverdienersgezinnen in 2016 tot wel vijf keer meer belasting betalen dan tweeverdienersgezinnen met hetzelfde gezinsinkomen. „Een tweeverdienersgezin waarvan beide partners 20.000 europ verdienen betalen 2000 euro belasting, terwijl een alleenverdienersgezin met een inkomen van eveneens 40.000 euro 10.000 euro aan belasting moet betalen. Nogmaals mijn vraag: vindt de premier dat evenwichtig?”

Rutte geeft aan dat het kabinet geprobeerd heeft geld zodanig in te zetten dat het maximale effect wordt bereikt op de groei van de werkgelegenheid. Het verhogen van de inkomensafhankelijke combinatiekorting heeft volgens Rutte meer effect op de werkgelegenheid dan een hoger kindgebonden budget. „Vanuit deze gedachte hebben we deze keuzes gemaakt. Al snap ik goed de politieke positie van de CU en de SGP.”

Ook Van der Staaij (SGP) mengt zich nu in het debat. De onvrede over de grote verschillen in belastingdruk leven volgens hem niet alleen bij CU en SGP, „maar is een veel breder punt. Vindt de premier dit, een verschil in belastingdruk van vijf keer, niet zelf ook een onevenwichtigheid die de keuzevrijheid ondermijnt.”

Rutte stelt dat ook de stapsgewijze afbouw van de overdraagbare heffingskorting voor de niet-werkende partner hierbij een rol speelt. „Je probeert zoveel mogelijk te komen tot een evenwichtige verdeling van de lastendruk, maar maximale inzet van arbeid ten behoeve van de economie is ons grootste doel”, aldus de premier, die evenwel aangeeft dat er wellicht nog over te praten valt. „Wij leggen hier onze visie neer. Dit is onze opvatting. Is het in beton gegoten? Nee. Misschien kunnen we tijdens de algemene financiële beschouwingen hierover verder doorpraten. Maar dit is wat wij vinden, en ook wat wij verdedigen.”

13.50 uur: Ouderen - Ook Pechtold (D66) valt Rutte aan op de koopkrachtplaatjes voor oudren. Volgens hem is het de 850 miljoen euro waarmee de koopkracht van ouderen in 2016 is gerepareerd slechts een eenmalig bedrag en is het maar de vraag of die koopkracht daarna behouden blijft. Rutte erkent dat, maar stelt dat het ieder jaar zo is dat rond augustus gekeken wordt of er bij specifieke groepen het jaar daarop wta extra geld bij moet.

het afhandelen van een paar huishoudelijke regelzaken hervat de Kamer de algemene politieke beschouwingen. Premier Rutte begint nu aan het onderdeel van zijn betoog dat handelt over koopkracht. Inkomenspositie van ouderen is de laatste twee decennia verbeterd, stelt hij. „Vooral door aanvullende pensioenen”. De laatste paar jaar is hun koopkracht echter wel achtergebleven, aldus Rutte, vanwege het achterblijven van indexering door pensioenfondsen. Volgens SP-leider Roemer heeft Rutte „de koning iets laten zeggen wat niet klopt”, namelijk dat de koopkracht van ouderen niet daalt.

13.50 uur: Hervatting - Na het afhandelen van een paar huishoudelijke regelzaken hervat de Kamer de algemene politieke beschouwingen. Premier Rutte begint nu aan het onderdeel van zijn betoog dat handelt over koopkracht. Inkomenspositie van ouderen is de laatste twee decennia verbeterd, stelt hij. „Vooral door aanvullende pensioenen”. De laatste paar jaar is hun koopkracht echter wel achtergebleven, aldus Rutte, vanwege het achterblijven van indexering door pensioenfondsen. Volgens SP-leider Roemer heeft Rutte „de koning iets laten zeggen wat niet klopt”, namelijk dat de koopkracht van ouderen niet daalt.

12.55 uur: Eerst lunchen - Kamervoorzitter Van Miltenburg schorst de vergadering –voor de lunch– tot 13.45 uur. Op dat tijdstip volgt eerst een zogeheten “regeling”: een debatje over de Kameragenda.

12.45 uur: Defensie - De minister-president ziet nu „geen ruimte in rijksbegroting om verder stappen te zetten” qua versterking van Defensie. Wel wil hij er de komende tijd naar gaan kijken wat er mogelijk en nodig is, ook in het licht van de internationale veiligheidsituatie. Van der Staaij (SGP): „Maar we zitten nu echt in een dieptepunt qua inzetbaarheid van onze troepen”. Rutte: „Wij willen de slagkracht echt verbeteren, maar relevant is wel welke financiële ruimte er is. Ook in het licht van ándere prioriteiten”.

Slob (CU) wil van Rutte weten of, wat dit kabinet eerder erkende, namelijk dat „de inzetbaarheid van onze krijgsmacht aan wezenlijke beperkingen onderhevig is”, nu is opgeheven. Rutte gaat hier maar beperkt op in. „Er zijn en blijven altijd wezenlijke beperkingen als je kijkt naar wat je met een krijgsmacht eigenlijk allemaal zou willen doen.”

12.30 uur: Asielvergunning - Rutte antwoordt op een vraag van VVD-fractieleider Zijlstra dat het niet mogelijk is asielvergunningen voor 1 jaar in plaats van voor 5 jaar te verlenen. „Dat zou een te grote wijziging van het systeem betekenen en de IND te veel werk geven.” Wel let de IND er altijd op, aldus Rutte, of landen ondertussen veilig zijn geworden, zodat asielvergunningen kunnen worden beëindigd. „Dat was recent bijvoorbeeld bij Ivoorkust het geval.”

12.15 uur: Opvang in de regio - Ook CDA-leider Buma noemt de manier waarop Rutte spreekt over opvang in de regio, alsof wij de grenzen van Europa „virtueel” kunnen sluiten, „een onzinverhaal” en „pure verkiezingsretoriek”. De premier noemt het jammer dat de EU er nog niet in is geslaagd „een oplossing voor de korte termijn te vinden.”

12.00 uur: Vluchtelingenkampen - Premier Rutte is het met SGP-leider Van der Staaij eens dat opvang van vluchtelingen in de regio geen sinecure is, al was het maar omdat vluchtelingenkampen rond Syrië „niet statisch” zijn maar voortdurend groeien. „Het is daarom terecht dat we aan dit thema in dit debat zoveel tijd besteden.” D66-leider Pechtold verwijt de premier „illusiepolitiek” zolang deze blijft beweren dat opvang in de regio een soort van wondermiddel is om de vluchtelingenaanwas te remmen, terwijl, aldus Pechtold „het Midden-Oosten nu eenmaal een zeer onveilige regio is en voorlopig ook wel zal bijven”.

11.46 uur: Merkel – Ook VVD-fractieleider Zijlstra meldt zich bij de interruptiemicrofoon. Hij vindt dat premier Rutte de Duitse bondskanselier Merkel tot de orde zou moeten roepen omdat ze een uitnodigende houding aanneemt richting asielzoekers.

11.20 uur: Vluchtelingen – Premier Rutte en PVV-leider Wilders vliegen elkaar in de haren over de stroom vluchtelingen, nadat Rutte zijn afkeuring laat blijken over de in zijn ogen „verschrikkelijke termen” die Wilders telkens gebruikt over de stroom vluchtelingen, zoals asieltsunami en testosteronbommen. Wilders drong er nogmaals op aan om de grenzen te sluiten. Hij roept mensen op in verzet te komen tegen de premie. CU-Kamerlid Slob hekelt de bezuinigingen op de opvang voor volgend jaar, evenals onder meer Klaver (GroenLinks), SGP-Kamerlid Kees van der Staaij en Pechtold (D66).

10.50 uur: Optimisme – Rutte start zijn inbreng optimistisch. In de afgelopen vijf jaar stonden nog nooit zoveel signalen op groen, zegt hij. Toch vindt hij de werkloosheid nog veel te hoog. Pechtold (D66) onderbreekt de premier vrijwel meteen. Hij verwijt het kabinet zijn ambitie om 100.000 banen te creëren te hebben laten vallen. Ook Buma meldt zich bij de microfoon. De CDA-leider snapt niet dat Rutte op Prinsjesdag zinspeelde op een eerdere val van het kabinet. De premier herhaalt dat het uitzitten van het kabinet voor hem nooit een doel op zich is, maar dat het hem er om gaat of hij met zijn kabinet effectief beleid kan uitvoeren.

10.35 uur: Debat van start – Kamervoorzitter Van Miltenburg opent het debat en wil het woord geven aan de minister president. Ze stelt voor hem eerst de inleiding van zijn verhaal af te laten maken, wat ongeveer 10 minuten duurt, alvorens hem te interrumperen. PVV-fractieleider Wilders protesteert direct, maar de Kamervoorzitter wimpelt zijn protest af. Wel geeft ze toe dat er al na drie minuten geïnterrumpeerd mag worden.

7.30 uur: Tweede dag – Het is de tweede dag van de Algemene Politieke Beschouwingen. Deze beschouwingen gelden traditiegetrouw als het belangrijkste debat van het jaar. Woensdag, op de eerste dag, namen de fractievoorzitters van regeringspartijen en oppositiepartijen tot in de vroege uurtjes de tijd hun commentaar te geven. Kritiek was er vooral op de begroting van minister Ard van der Steur van Veiligheid en Justitie. De regeringspartijen VVD en PvdA stelden zich al open voor aanpassingen omdat zij de steun van de oppositie in de Eerste Kamer nodig hebben. Ook de vluchtelingenproblematiek kwam ruim aan de orde.

7.00 uur: Liveblog woensdag – Lees hier het liveblog van woensdag terug.