Een deur gaat even open; valt weer in het slot. De volgende deur. De volgende… De penitentiaire inrichting is streng beveiligd. „Toch heb ik me de afgelopen dagen afgevraagd: Hoe gevangen zijn wij eigenlijk, als je het vergelijkt met Anne Frank”, zegt Annelies –pseudoniem–, een van de veertien gedetineerden die gister­middag een certificaat als gids kregen uitgereikt. De komende dagen leiden ze groepjes rond langs de panelen vol foto’s en teksten die in een zaal van de Zwolse gevangenis zijn opgesteld.

„Ik heb het Achterhuis nooit bezocht, maar dat staat nu wel boven aan m’n lijstje”, zegt Henk. Het lijstje voor straks, als hij weer op vrije voeten is. „Mijn opa had onderduikers. En het dagboek van Anne Frank was op de middelbare school verplichte kost.”

Annelies bezocht het pand aan de Amsterdamse Prinsengracht als schoolkind. „Vooral de boeken­kast maakte indruk; het idee dat daarachter hun schuilplaats verstopt zat.”

Voor de zesde keer is in een Nederlandse gevangenis een expositie over Anne Frank opgezet, zoals dat ook in Duitsland, Amerika en vooral Engeland gebeurt. De tentoonstelling in Zwolle is nieuw. ”Laat me mezelf zijn”, is het thema. Een soliste in het koortje uit de vrouwengevangenis zingt het luid uit: „Laat me, laat me, laat me mezelf zijn.”

Dat is onder gedetineerden ook belangrijk, zegt Henk. „De sfeer is hier goed. Je merkt wel voor­oordelen: Die komt uit Oost-Europa, dus die zal wel dat en dat gedaan hebben… Dat blijkt dan soms helemaal niet te kloppen.”

De expositie kan daarover allerlei gesprekken losmaken. Hoe de gidsen daarmee om moeten gaan, leerden ze tijdens de tweedaagse training die gisteren werd afgesloten. „Er wordt hier ook veel over het nieuws rond de vluchtelingen gepraat.”

Negen mannen en vijf vrouwen krijgen een certificaat. Directeur Bogers van de Dienst Geestelijke Verzorging van het Gevangeniswezen geeft er een vogeltje bij: symbool van vrijheid.

De meeste gidsen zijn ervoor gevraagd. Alleen dát al doet je goed, zegt Annelies. „We kregen deze kans. Die grepen we 200 procent aan.”

„De gevangenis is in de ogen van velen een plek voor mensen die een tijdje niet gehoord mogen worden. Wij laten vandaag zien dat álle mensen gehoord en gezien mogen worden”, zegt directeur Timmer van Exodus, de nazorgorganisatie voor ex-gedetineerden die het initiatief voor de expositie nam. „Een mens brengt gemiddeld twaalf jaar van zijn leven pratend door. Anne kreeg die kans niet; haar werd de mond gesnoerd. Maar haar woorden zijn al ontelbaar vaak geciteerd.”

Weken zijn de gevangenen bezig geweest met Anne Franks verhaal. Ze lazen erover en bekeken films. De tentoonstelling is het sluitstuk. Levien Rouw van de Anne Frank Stichting wijst op de slotpanelen: „Over hedendaagse jongeren; over stereotypen en uitsluiting. Maar we proberen té gemakkelijke parallellen tussen toen en nu te vermijden.”

Rouw roemt de betrokkenheid van de opgeleide gidsen. „Noodgedwongen hebben jullie veel tijd om na te denken. Dat leidt tot mooie observaties, over jezelf en over het samenleven met anderen. Als Anne Frank niet zo veel tijd had gehad, had ze nooit zo veel gedacht en geschreven.”

Het vrouwenkoor zingt het lied dat gevangenispastor Marie José Dusseldorp op een jiddische melodie maakte. Over hoop en verlangen, het dromen over een wereld vol vrijheid.

Deuren gaan open; vallen dicht. Dan staan de gasten buiten de gevangenismuren. „Volgend jaar”, zei Annelies net nog, „volgend jaar, als ik weer vrij ben, ga ik zeker anderen vertellen over Anne Frank. En over vrijheid.”