Dat zei de historica Anja Groeneveld-Smit donderdagavond in Groningen tijdens de presentatie van de stadswandeling ”Geloven in het geheim”, die voert langs plekken waar zich vroeger rooms-katholieke schuilkerken bevonden. De wandeling werd door de Stichting Oude Groninger Kerken georganiseerd voor de Groningse pastoor Rolf Wagenaar.

Nadat Groningen in 1594 was heroverd op de Spanjaarden, werd het protestantisme de enige toegestane religie. De rooms-katholieke godsdienst werd verboden. Alle kerken in de stad werden in gebruik genomen voor de gereformeerde eredienst. Op 24 juli 1594 verdwenen in de Martinikerk de altaren en heiligenbeelden en werden muurschilderingen bedekt onder een laag witkalk. De zondag erop ging ds. Menso Alting voor in de eerste protestantse dienst.

Zeer argwanend

Volgens Groeneveld stond de eerste generatie stadsbestuurders na deze omwenteling zeer argwanend tegenover de rooms-katholieken. Ze verboden rooms-katholieke samenkomsten, verbanden priesters die in het geheim de mis lazen en deelden boetes uit aan bezoekers van verboden rooms-katholieke bijeenkomsten. Onderdak verlenen aan een priester werd beboet met 200 gulden, het bijwonen van een rooms-katholieke dienst kon 100 gulden of meer kosten. Het beboeten van rooms-katholieken gebeurde volgens Groeneveld tot het einde van de 17e eeuw.

„Verdachte huizen van rooms-katholieken werden meerdere malen door stadswachten bezocht en geïnspecteerd op inwoning van priesters”, aldus Groeneveld. „Er werden zelfs ladders tegen de muren gezet om dat te controleren. Bij huiszoekingen werd alles doorzocht en regelmatig werden er boeken, rozenkransen, kelken en heilige versierselen in beslag genomen en vervolgens publiekelijk bij het stadhuis verbrand.”

In 1625 woonden er in Groningen ongeveer 20.000 mensen. Circa 8000 waren er rooms-katholiek. Hun aantal daalde tot zo’n 2000 in 1656. Volgens Groeneveld werd het stadsbestuur tegen het midden van de 17e eeuw toleranter en werden bijeenkomsten van rooms-katholieken vanaf die tijd oogluikend toegestaan in achteraf gelegen panden of pakhuizen. Deze kerken, staties genoemd, mochten niet vanaf de openbare weg zichtbaar zijn en zeker niet als kerk te herkennen zijn.

Pracht en praal

Vanaf het midden van de 17e eeuw zijn er zeven staties ontstaan in de stad; meestal grote en hoge panden die toebehoorden aan vermogende rooms-katholieken. Zij durfden de risico’s van ontdekking aan en konden de boetes die stonden op het houden van de diensten, betalen.

Een bekende statie was die van de Hoge der Aa. Het register van deze statie vermeldt 1100 ingeschreven personen in het jaar 1704. „De hoeveelheid kostbare religieuze objecten en kerkelijke interieurstukken die door deze statie zijn nagelaten, getuigen van pracht en praal, rijkdom en uitstraling”, aldus Groeneveld. Het opvallendst was het 6 meter hoge hoogaltaar, dat nu nog in de rooms-katholieke kerk in Zuidhorn te zien is.

Geloven in het geheim

De wandeling ”Geloven in het geheim” voerde donderdag door de oude binnenstad van Groningen.

De stad kende vanaf het midden van de 17e eeuw zeven schuilkerken, staties genoemd, waar rooms-katholieken bijeenkwamen. De eerste vestigde zich aan de Guldenstraat. Daarna kwamen er staties op de hoek Butjesstraat/Pausgang, aan de Carolieweg, de Oude Ebbingestraat, de Herestraat, op de hoek van de Oosterstraat/Papengang en aan de Hoge der Aa. De gebouwen bestaan niet meer. De hoge panden aan de Hoge der Aa stralen nog dezelfde sfeer uit als ruim twee eeuwen geleden, aldus Anja Groeneveld-Smit. „En bij de hoek van de Oosterstraat/Papengang kun je de steeg zien die toegang gaf tot de schuilkerk, waardoor je een indruk kunt krijgen van de sfeer van toen.”