Van Eeden was echter veel meer dan een letterkundige. Hij was ook een belangrijk sociaal hervormer, een vooraanstaand psychiater en schrijver van studies over dromen en taalfilosofie. Een man ook die rusteloos zocht naar vrede voor zijn ziel, en deze uiteindelijk vond in het rooms-katholicisme, waartoe hij in 1922 overging.

De nationale en internationale betekenis van Van Eeden werden weerspiegeld in het ”Liber amicorum” dat hem in 1930 werd aangeboden en waaraan een keur van schrijvers en geleerden –van Lodewijk van Deyssel en Stefan Zweig tot Martin Buber en Sigmund Freud– een bijdrage heeft geleverd. Bewondering en dankbaarheid blijven niet beperkt tot vroeger. We vinden die ook bij een moderne generatie die met een nieuw ”Liber amicorum”, verschenen naar aanleiding van het tachtigjarig bestaan van het Frederik van Eeden-Genootschap, Van Eeden op haar beurt wil eren.

Het bijzonder fraai uitgegeven ”Liber amicorum” –de illustraties, veelal in kleur, zijn een lust voor het oog– telt zeventig bijdragen. Hiervan zijn er 34 overgenomen uit het ”Liber amicorum” van 1930 en zijn er 36 van de hand van hedendaagse bewonderaars van Van Eeden. De bijdragen weerspiegelen Van Eedens veelzijdige persoonlijkheid. Een impressie.

Psychiater Sigmund Freud roemt Van Eeden als de arts die veel van de geheimenissen van het verborgen zielenleven heeft voorvoeld. De Oostenrijkse schrijver Stefan Zweig plaatst hem in de rij van grote twintigste-eeuwse zedelijke genieën als Albert Schweitzer en Gandhi, wier leven een uniek experiment voor de mensheid is geweest en van wie een weldadige warmte van de ziel uitstraalde. De Nederlandse auteur Henri Borel tekent hem als iemand die voor ons land en het buitenland de grootste culturele betekenis heeft, een man die zijn hoogste ideaal zag in het scheppen van een betere en schonere mensheid.

Een van de hedendaagse bijdragen komt van Ilse N. Bulhof. Zij schrijft al vroeg onder de indruk te zijn geraakt van ”De kleine Johannes” en van ”Van de koele meren des doods”; zo ook van Van Eedens baanbrekende artikelen over psychotherapie, waarin zij hem dicht bij zijn tijdgenoot William James ziet staan. James (1842-1910) was een psycholoog die, zo schrijft zij, de individuele psyche onderzoekt en tegelijkertijd nog voeling heeft met een grotere of transpersoonlijke ”Geest” in het universum.

Mooi is de bijdrage (zelf noemt zij het een eerbetoon) van Thilde Kuit over ”De nachtbruid” (1909), een roman waarin het droomleven een grote rol speelt en waarin veel van Van Eedens eigen leven op literaire wijze is verwerkt. Terecht schrijft zij dat deze roman, die, zo voegen wij eraan toe, treft door een grote poëtische zeggingskracht, aandachtige lezing en herlezing behoeft. Treffend is haar opmerking dat Van Eeden zich in zijn droomonderzoek een pionier met briljante observaties toonde.

Vermelding verdient ook de boeiende bijdrage van Dick Schlüter, de bezorger van ”Van Eedens Dromenboek” (1977), die de betekenis van Van Eedens nalatenschap voor hem persoonlijk samenvat in een citaat van Mahler: „Traditie is het doorgeven van het vuur en niet het aanbidden van de as.” Tevens schrijft Schlüter, en graag stem ik hiermee in, dat Van Eeden bij uitstek een uitzonderlijk voorbeeld was van iemand die in een breed scala van kunsten en wetenschappen de grenzen van menselijke ervaringen en mogelijkheden theoretisch en praktisch opzocht. Dit vriendenboek is een waardige hommage aan een groot man.

Boekgegevens

Herinnering is een kostbare gave. Liber amicorum, Francisca van Vloten (red.); 
uitg. De Factory, Domburg, 2014-2015; ISBN 978 90 8117 278 3; 238 blz.; € 34,-.