Amper 16.000 inwoners telt de stad Heidenau, in de Duitse deelstaat Saksen. Toch ging het hier enorm mis; vanaf vrijdag werd Heidenau wereldwijd bekend, niet door toeristische trekpleisters, maar door honderden betogers die ”Nein zum Heim!” schreeuwden. Natuurlijk gaven de neonazi’s en extreem rechtse krachten de toon aan, met hun foute vlaggen uit het Duitse keizerrijk –het hakenkruis mag niet in Duitsland en ook symbolen die daarop lijken, zijn verboden– zwarte kleding, kettingen en tatoeages.

Opvallend was echter het grote aantal ‘gewone’ mensen dat meeliep, tot aan bejaarden en kinderen toe. Juist dat aspect zorgde voor scherpe reacties in de Duitse politiek. Allereerst plaatselijk. Jürgen Opitz, de CDU-burgemeester van Heidenau, maakte zich vooral druk om het imago van zijn stad als „gezinsvriendelijk.” Die roep is voorlopig van de baan.

IJzermijnen

Het Duitse stadje ligt op geringe afstand van de Tsjechische grens en zou feeëriek kunnen zijn. De naam van het district, die onder aan het gele plaatsnaambord prijkt, geeft het al aan: Sächsische Schweiz-Osterzgebirge. Het gaat om een met ijzermijnen doorspekt heuvellandschap dat Klein Zwitserland heet.

Stanislaw Tillich, de eveneens tot de CDU behorende minister-president van de Duitse deelstaat Saksen, deed zijn best om te benadrukken hoezeer alcohol een rol had gespeeld bij de rellen. Daardoor waren brave, bezorgde burgers opeens verworden tot gewelddadige schreeuwers die ook de politie te lijf gingen. Bij die politie vielen 31 gewonden, onder wie een aantal zwaargewonden. De chef van politie in Dresden, Dieter Kroll, legde het accent op extreem rechts en de onvermijdelijke tegenbetogers van antifascistische snit. „Het was op ons gericht. Wij weten precies wie we voor ons hadden.” Het openbaar ministerie in Saksen gaat de geweldplegers snel en hard vervolgen.

De lokale en regionale reacties redeneerden weg van de kern van de zaak: kennelijk is het mogelijk sluimerende onvrede opeens om te zetten in rabiaat geweld, niet alleen tegen vluchtelingen, maar ook tegen de eigen autoriteiten. De snelheid waarmee dat ging en het gemak waarmee het demonstrerende publiek werd geëxploiteerd door foute bewegingen wekte verbazing. En dus trof alleen Angela Merkel, als bondskanselier van het hoogste Duitse niveau, de juiste toon.

Aanvankelijk kreeg ze de kritiek dat ze zich niet liet horen, maar maandag sprak ze zich duidelijk uit tegen de „haatzaaiende idio­te boodschap van neonazi’s en rechts-extremisten.” Ze legde het accent niet bij de extremisten, maar bij de meelopers. Die maken immers het verschil tussen doldrieste enkelingen en een horde.

De rellen ontstonden toen donderdagavond bekend werd dat een voormalige Praktiker-Baumarkt zou worden omgebouwd tot vluchtelingenopvangcentrum. Op 6000 vierkante meter komen 600 mensen te wonen. Via Facebook organiseerde de Nationaldemokratische Partei Deutschlands (NPD) een actie tegen dat ”Heim”. De NPD heeft een zetel in de gemeenteraad, maar is nog sterker vertegenwoordigd in de Kreisrat; bij de verkiezingen in 2014 scoorde de nationalistische, extreem rechtse en aan de flanken zeker neonazistische partij bijna 8 procent.

De NPD trok de kar die zaterdag, zondag en maandagmorgen vroeg ontspoorde. De twee eerste avonden en nachten ging het om een gevarieerde meute die met vuurwerk, molotovcocktails en stenen naar de politie gooide. Die zette het station en de B172 af.

Gebed

Politici van naam bezochten zondag de stad. Onder hen was ook vicekanselier Sigmar Gabriel. Met 200 anderen bezocht hij een oecumenische eredienst in de Christuskirche. Dat gebeurde dus ook in Heidenau.

De rust leek weer te keren, maar juist in de derde nacht kwam het tot een veel harder gevecht tussen tientallen extreem rechtse figuren, een intussen tot 300 man aangezwollen strijdmacht van veelal gemaskerde antifascistische betogers, en de politie. De gevechten vonden bovendien plaats vlak bij het vluchtelingencentrum, waar al 94 mensen wonen. De rellen politiseerden zo en werden gewelddadiger in de buurt van vreemdelingen.

Dat stemt bezorgd, zeker omdat Heidenau geen geïsoleerd geval is. De rellen waren een groot formaat van schermutselingen die zich deze zomer in meer plaatsen afspelen. In de Duitse stad Nauen, vlak bij Berlijn, is onlangs een sporthal waarin binnenkort asielzoekers zouden worden opgevangen, afgebrand. De politie gaat ervan uit dat de brand is aangestoken. In Duitsland zijn de laatste tijd verscheidene aanslagen gepleegd op asielzoekerscentra. Dinsdagnacht werd er brand gesticht in een centrum in Weissach im Tal, in de westelijk deelstaat Baden-Württemberg. Het is de radicale erfenis van de door de intussen versplinterde Pegidabeweging gebundelde onvrede.