Grauwe muren, een kale brits. Hier in deze dodencel, in een van de lange gangen in de Scheveningse gevangenis, zaten in de oorlog mensen die in opstand kwamen tegen de Duitse bezetter. Ze hoopten, ze vreesden, ze baden. Ze schreven op de muren. „God is trouw. De Heere vergeet zijn gevangenen niet”, staat er in de stenen gekerfd. Of: „God ik bid u, breng mij naar vrouw terug.” En: „Ik kom levend bij Micky terug.”

Een lange, metershoge muur loopt langs de Van Alkemadelaan in Scheveningen. Dit ‘stenen gordijn’ begrenst de gevangenis in Scheveningen, vlak bij de Noordzee. Op het fietspad langs de drukke verkeersweg rijden deze zomerse dag fietsers af en aan.

In de gevangenismuur zit een bescheiden poortje met een groene deur. Een poortje met een beladen verleden. Via deze opening legden ruim 200 Nederlanders de laatste meters van hun leven af. Onder dwang gingen ze het nabijgelegen duingebied in. Daar, op de Waalsdorpervlakte, schoten de Duitsers hen dood. Naast het poortje in de muur hangt een grijze plaquette. Met daarop regels van de dichter Anthonie Donker. „Gedenk hun laatste gang door deze poort. Hun leven voor vrijheid en voor recht gegeven. Zet hun strijd voort.”

In barakken zetten de Duitsers in de periode 1940-1945 in totaal zo’n 25.000 Nederlanders vast. De Scheveningse gevangenis kreeg de geuzennaam Oranjehotel. Vaak zaten mensen er enkele maanden, voor verhoor. Daarna werden ze vrijgelaten, doorgestuurd naar bijvoorbeeld een concentratiekamp in Duitsland óf doodgeschoten op de Waalsdorpervlakte.

Om diverse redenen kwamen Nederlanders in het Scheveningse gevang terecht. „Zo zat er iemand vast die een stuk papier op een boom had geplakt waarop een tekst stond in de trant van: ”Hitler moet dood””, vertelt Dineke Mulock Houwer, voorzitter van de Stichting Oranjehotel. Haar eigen vader is in Amersfoort door de Duitsers doodgeschoten.

Onder anderen de bekende Leidse hoogleraar prof. dr. Rudolph Cleveringa kwam in het Oranjehotel terecht. Hij protesteerde op 26 november 1940 in een beroemde rede fel tegen het ontslag van Joodse collega’s. Verder zat de Friese, rooms-katholieke hoogleraar Titus Brandsma hier gevangen vanwege zijn protest tegen het nazisme. Hij is in 1942 omgekomen in concentratiekamp Dachau.

Hoewel de naam Oranjehotel anders doet vermoeden, deden zich in het cellencomplex in oorlogstijd gruwelpraktijken voor. „In Scheveningen werden verzets­strijders gemarteld. Zo probeerden de Duitsers namen van andere mensen uit het verzet los te krijgen”, vertelt Mulock Houwer.

Het gevangeniscomplex in Scheveningen –dat meer gebouwen omvat dan alleen het Oranje­hotel– is onderdeel van de Penitentiaire Inrichting Haaglanden. ‘Scheveningen’ is een bijzondere bajes. Hier bevinden zich bijvoorbeeld een ziekenhuis en een psychiatrische kliniek voor gedetineerden. Ook zijn er speciale cellenverblijven voor onder meer het Joegoslaviëtribunaal en het Internationaal Strafhof.

De gevangenis: daar wil je niet wezen. Noch bij monopoly, noch in het echt. Bekende gevangenen in Scheveningen: Mohammed B., moordenaar van Theo van Gogh. Volkert van der G., de moordenaar van Pim Fortuyn. Slobodan Milosevic, de voormalige Servische president die in 2006 in zijn cel op 65-jarige leeftijd overleed.

Tot 2009 was het Oranjehotel in gebruik als ‘gewone’ gevangenis. Nu staan de cellen in dit deel van het complex leeg. De Stichting Oranjehotel heeft plannen om er een herinneringscentrum van te maken. Daarvoor moet de stichting zelf 3,3 miljoen euro bijeen zien te brengen. Mulock Houwer: „We willen hier schoolklassen rondleiden. We moeten trots zijn op mensen die hier gevangenzaten. Zij hadden de moed om hun nek uit te steken en tegen de Duitsers in te gaan. Het waren mensen met sterke karakters. Ze kwamen op voor de vrijheid en zijn ook de jeugd tot voorbeeld.”

Onder elke aflevering in deze veertiendelige serie staat een vraag. Het antwoord is te vinden in het artikel. Verzamel de gevraagde letters. Door de veertien letters te mixen, ontstaat een spreekwoord. Bij de laatste aflevering en op internet staan de inzendmogelijkheden. Onder de goede inzenders worden vijf spellenpakketten verloot.

Hoe heet het terrein waarop meer dan 200 Nederlanders werden dood­geschoten door de Duitsers? Noteer de vijftiende letter. 



zomerserie Monopoly

Dit is het vierde deel in een serie over het tachtigjarig bestaan van het bordspel monopoly.