Een strijkijzer en een vingerhoed. In klassieke varianten van het spel zijn ze terug te vinden als pionnen. Darrow had in de jaren 30 van de vorige eeuw, toen hij het spel bedacht, geen pionnen om over het spelbord te gaan. Daarom gebruikte hij de bedeltjes van de armband van zijn vrouw. Dat verklaart waarom nog steeds de meest bijzondere soorten pionnen in het spel worden gebruikt.

De Amerikaan Darrow begon dus letterlijk met niets. En het had er aanvankelijk ook geen schijn van dat het spel hem rijk zou maken. Als basis voor monopoly, een ander woord voor alleenhandel of alleenrecht, gebruikte Darrow The Landlord’s Game van zijn landgenote Elisabeth Magie. Zij bracht haar spel al in 1904 onder de aandacht van spellenfabrikant Parker Brothers. Het bedrijf besloot het niet uit te geven. Ook het spel van Darrow kwam niet door de selectie. Daarop besloot hij met de hulp van een bevriende drukker zelf 5000 exemplaren te maken. Een warenhuis wist ze snel te verkopen. Daarna nam Parker Brothers het spel in 1935 alsnog in productie. Datzelfde jaar werden er al 
1 miljoen exemplaren verkocht.

Ook in Nederland kwam het spel al in de jaren 30 op de markt. Eerst gebaseerd op de Engelse variant met straten uit Londen, later met Nederlandse straten. De straten werden gekozen door de Nederlandse importeur, de firma Perry & Co. Het ging om de straatnamen waar zich de vestigingen van het warenhuis bevonden, aangevuld met enkele omliggende winkelstraten.

Hoeveel spellen er inmiddels wereldwijd zijn verkocht, wil het bedrijf Hasbro, dat het spel uitbrengt, niet kwijt. Maar schattingen gaan tot meer dan 200 miljoen exemplaren. Niet vreemd dus dat er ook een wereld­kampioenschap bestaat, dat ongeveer eens in de vijf jaar wordt gehouden. Dit jaar is de locatie Macao, in China.

Nederland wordt in Macao in september vertegenwoordigd door de 28-jarige Eindhovenaar Bram van Orten, die in juni Nederlands kampioen werd. In de finale van het Nederlands kampioenschap versloeg hij zijn broer Teun. Hun vader, Joost van Orten, werd in 1992 wereldkampioen. Bram van Orten: „Het leuke aan het spel vind ik het onderhandelen. Het is geen ganzenbord. Ik denk dat in het spel 40 procent gaat om geluk en 60 procent om onder­handelen.” Bram doet het spel enkele keren per jaar, meestal met vrienden. Het liefst speelt de inwoner van Eindhoven de klassieke versie, zonder elektronische hulpmiddelen. „In de oude variant komt het meer aan op onderhandelen.” Zijn favorieten zijn de oranje en de rode straten, die volgens de oorspronkelijke Nederlandse versie in Utrecht en Groningen liggen. „Spelers belanden vaak in de gevangenis. En er wordt vaak 7 gegooid. Dan kom je dus in het oranje gebied.”

Wanneer Bram van Orten in september eventueel het wereldkampioen­schap wint, wordt hij daar overigens niet schatrijk mee. De winnaar krijgt 20.580 dollar, het totaalbedrag dat in het oorspronkelijke Amerikaanse monopoly­spel wordt gebruikt. Of Van Orten zal winnen? „Ik doe in elk geval mijn best.”

De vele versies van het spel zijn er volgens Olav Roozendaal mede de reden van dat monopoly zo veel wordt verkocht. Roozendaal is als brandmanager bij Hasbro verantwoordelijk voor de verspreiding binnen de Benelux. „Momenteel hebben we elf edities in omloop, zoals de wereldeditie en de junioreditie. Andere spellen hebben meestal geen varianten.” Op de nieuwste wereldeditie staan geen straatnamen, maar plaatsen, waaronder Giethoorn. Begin dit jaar werd het dorp gekozen tussen steden als Amsterdam, New York en Tokio.

Bedrijven en gemeenten die voor zichzelf een monopolyspel willen laten maken, kunnen terecht bij Identity Games. Overigens moet het dan wel een echt monopoly­spel blijven. „Alleen de locaties, zoals de straatnamen, mogen worden aangepast. De kleuren moeten hetzelfde blijven. Op die manier is elke versie van monopoly wereldwijd herkenbaar.”

Onder elke aflevering in deze veertien­delige serie staat een vraag. Het antwoord is te vinden in het artikel. Verzamel de gevraagde letters. Door de veertien letters te mixen, ontstaat een spreekwoord. Bij de laatste aflevering en op internet staan de inzendmogelijkheden. Onder de goede inzenders worden vijf spellenpakketten verloot.

Welke kleine Nederlandse plaats komt op de nieuwe wereldeditie van monopoly? Noteer de eerste letter van de plaatsnaam.


zomerserie Monopoly

Dit is het eerste deel in een serie over het tachtigjarig bestaan van het bordspel monopoly.